Hiçbir il 'tam insani gelişmişlik' sağlayamıyor

Pamukkale Üniversitesi'nin yaptığı araştırma, hiç bir ilin 'tam insani gelişmişlik' sağlayamadığını ortaya koyuyor.

21.11.2016 02:00 Abone ol

Mehmet KAYA

ANKARA - Pamukkale Üniversitesi bünyesinde yapılan bir çalışmada, illerin insani gelişmişlik düzeylerinin hesaplandığı endeksin alt bileşenlerinin illere göre çok farklı düzeylerde gerçekleştiği, aynı zamanda bu illerin bir alt endekste çok iyi durumdayken, diğer alt endekste oldukça gerilerde gözlendiği belirtildi.

Pamukkale Üniversitesinden öğretim üyelerinin yaptığı çalışma, sekreteryası TOBB ETÜ SPM tarafından yürütülen Sosyal Politikalar Platformunda (SPP) yayınlandı. “Türkiye’de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi (İGE)” çalışmasında, Eskişehir eğitim açısından Türkiye genelinde birinci sıradayken, gelir seviyesinde 13, sağlıkta ise 59. sırada yer aldı. Doğu ve Güneydoğu illerinin genel insani gelişme endeksi yanında alt endekslerde de gerilerde olduğu gözlendi. Pamukkale Üniversitesi’nden aralarında M. Ensar Yeşilyurt ile Oğuz Karadeniz’in de aralarında bulunduğu 5 akademisyen, BM Kalkınma Programı (UNDP) yöntemiyle illerin gelişmişlik düzeylerini hesapladı. Çalışmada, Türkiye’deki illerin insani gelişmişliği belirleyen 3 unsurda (gelir, sağlık ve eğitim) denge sağlayamadığı, bir unsurun çok iyi olmasına rağmen, diğer bir unsurda sonlarda kalındığının gözlendiği, Türkiye’de refah olgusunun hiçbir kentte bütün boyutlarıyla yaşanamadığı belirtildi.

Bütüncül refah yok

SPP’de araştırmayı yayınlayan TOBB ETÜ-SPM Direktörü Serdar Sayan çalışmaya yönelik yaptığı yorumda, “Bu bize, ekonomide ideal büyüme oranlarının yakalanması kadar, büyümenin insani gelişmeye yönlendirilmesinde daha alacağımız oldukça fazla yolumuz olduğunu gösteriyor. Araştırma, kent kent neler yapılması gerektiği konusunda, karar alıcıların yararlanabileceği verileri ortaya koyuyor” dedi. Çalışmada, “Bütün endekslerin kendi aralarındaki korelasyonlarının düşük olması, Türkiye’de illerin büyük bir çoğunluğunun bütüncül refah olgusuna sahip olmadığını ifade ediyor” yorumu yapıldı.

81 ilin 60’ında düşük gelişme

Araştırmaya göre, Türkiye’nin genel insani gelişmişlik endeksi değeri 0,604 olarak ölçüldü. Bu BM kalkınma programı metodolojisine göre “orta insani gelişmişlik düzeyi” ne karşılık geliyor. Bu ortalamayı 12 il yakalayabilirken, 69 il ortalamanın altında; bunun da 60’ı ise uluslararası kritere göre 0,550 ve daha düşük olan “düşük insani gelişmişlik düzeyi”nde bulunuyor.

BM yöntemine göre, 0,700-0,799 aralığındaki “yüksek insani gelişme endeksi” değerine ise sadece İzmir, Kocaeli ve İstanbul erişebildi. UNDP’nin çok yüksek insani değer puanına (0,800 ve üstü) ise yalnızca Başkent Ankara (0,817) ulaşabildi.

Türkiye’nin batısı orta düzeyde insani gelişme endeksi seviyesinde, doğu ve güneydoğu illeri ise düşük insani gelişme endeksi seviyesinde ölçüldü.

Eğitim ve sağlık iyi, gelir kötü

İl bazında alt endekslerde, endeks değerlerine bakıldığında eğitim ve sağlıktaki endeks değerlerinin göreli olarak yüksek olduğu, gelir endeksi değerlerinin ise düşük kaldığı belirlendi. Buna göre, Türkiye’de genel olarak bir “gelir düşüklüğü” sorunu gözlendiği vurgulandı.

Eğitimde 81 ilden 49’u; sağlıkta 44’ü kendi endekslerinin ortalama değerinin üstünde yer aldı. Gelir endeksinde ise sadece 5 il Türkiye ortalamasının üstüne çıkabildi. Çalışma sonucuna yönelik yorumda, “Eğitim ve sağlıkta Türkiye’nin yarısı birbirine yakın hizmet alabilirken, gelir açısından ortalamanın 5 il tarafından yükseltildiği anlaşıldı.

İllere göre İnsani Gelişme Endeksi (İGE) ve alt endeksler
	Eğitim	Eğitim Sıra	Sağlık	Sağlık Sıra	Gelir	Gelir Sıra	İGE	İGE Sıra
Ankara	0,942	2	0,741	13	0,780	3	0,817	1
İzmir	0,851	14	0,694	18	0,773	4	0,770	2
Kocaeli	0,838	16	0,486	52	1,000	1	0,741	3
İstanbul	0,746	37	0,660	22	0,817	2	0,738	4
Muğla	0,801	23	0,966	4	0,435	12	0,695	5
Trabzon	0,826	20	0,924	5	0,375	19	0,659	6
Yalova	0,840	15	0,778	10	0,422	14	0,651	7
Antalya	0,778	28	0,746	11	0,473	10	0,650	8
Rize	0,861	11	0,855	7	0,361	23	0,643	9
Mersin	0,738	39	0,580	33	0,572	6	0,626	10
Bolu	0,893	7	0,726	15	0,371	21	0,622	11
Denizli	0,785	25	0,673	20	0,418	15	0,604	12
Kırıkkale	0,867	10	0,481	54	0,524	8	0,603	13
Artvin	0,913	5	0,725	16	0,315	34	0,593	14
Zonguldak	0,769	29	0,521	47	0,510	9	0,589	15
Tekirdağ	0,806	22	0,423	66	0,576	5	0,581	16
Bursa	0,800	24	0,433	64	0,540	7	0,572	17
Eskişehir	0,948	1	0,456	59	0,428	13	0,570	18
Karabük	0,879	8	0,606	30	0,344	27	0,568	19
Edirne	0,851	13	0,532	44	0,377	18	0,555	20
Burdur	0,832	17	0,651	24	0,314	35	0,554	21
Isparta	0,904	6	0,637	27	0,283	41	0,546	22
Kayseri	0,746	36	0,548	40	0,395	16	0,545	23
Aydın	0,763	31	0,648	25	0,320	33	0,541	24
Giresun	0,784	26	0,919	6	0,208	56	0,531	25
Hatay	0,597	57	0,540	43	0,462	11	0,530	26
Çanakkale	0,875	9	0,472	56	0,356	25	0,528	27
Samsun	0,711	44	0,576	35	0,358	24	0,527	28
Balıkesir	0,815	21	0,487	51	0,343	28	0,514	29
Düzce	0,727	40	0,541	42	0,342	29	0,512	30
Karaman	0,745	38	0,733	14	0,246	47	0,512	31
Tunceli	0,769	30	1,000	1	0,174	60	0,511	32
Kırşehir	0,826	19	0,609	29	0,265	42	0,511	33
Bilecik	0,921	3	0,468	58	0,305	37	0,508	34
Sakarya	0,757	32	0,429	65	0,389	17	0,502	35
Erzincan	0,752	33	0,742	12	0,226	53	0,501	36
Konya	0,646	53	0,567	39	0,335	32	0,497	37
Kırklareli	0,917	4	0,362	74	0,370	22	0,497	38
Manisa	0,719	43	0,484	53	0,350	26	0,496	39
Uşak	0,783	27	0,505	50	0,305	36	0,494	40
Malatya	0,747	35	0,651	23	0,241	49	0,490	41
Amasya	0,857	12	0,519	49	0,262	44	0,488	42
Kastamonu	0,711	45	0,525	45	0,303	38	0,484	43
Aksaray	0,515	64	0,639	26	0,339	31	0,482	44
Sinop	0,749	34	0,666	21	0,211	55	0,472	45
Ordu	0,567	59	0,854	8	0,215	54	0,470	46
Elazığ	0,665	50	0,598	31	0,257	45	0,468	47
Adana	0,684	48	0,380	72	0,372	20	0,459	48
Sivas	0,685	46	0,445	62	0,295	40	0,448	49
Çorum	0,645	54	0,571	37	0,228	52	0,438	50
Bartın	0,722	42	0,469	57	0,244	48	0,436	51
Kahramanmaraş	0,512	65	0,704	17	0,228	51	0,435	52
Kütahya	0,827	18	0,321	76	0,298	39	0,430	53
Osmaniye	0,679	49	0,594	32	0,194	57	0,428	54
Nevşehir	0,726	41	0,405	67	0,263	43	0,426	55
Çankırı	0,631	55	0,621	28	0,169	62	0,405	56
Niğde	0,648	52	0,575	36	0,172	61	0,400	57
Afyonkarahisar	0,648	51	0,383	70	0,250	46	0,396	58
Adıyaman	0,524	62	0,800	9	0,126	69	0,375	59
Gümüşhane	0,517	63	0,970	3	0,101	75	0,370	60
Gaziantep	0,488	66	0,301	77	0,340	30	0,368	61
Yozgat	0,544	61	0,519	48	0,174	59	0,366	62
Tokat	0,552	60	0,447	61	0,167	63	0,345	63
Bayburt	0,685	47	0,449	60	0,122	70	0,335	64
Batman	0,325	70	0,692	19	0,166	64	0,334	65
Mardin	0,229	73	0,991	2	0,162	65	0,332	66
Erzurum	0,449	67	0,347	75	0,231	50	0,330	67
Iğdır	0,363	69	0,545	41	0,141	68	0,303	68
Diyarbakır	0,271	72	0,523	46	0,186	58	0,298	69
Kars	0,379	68	0,480	55	0,104	74	0,266	70
Siirt	0,227	74	0,570	38	0,105	73	0,239	71
Ardahan	0,583	58	0,252	78	0,084	77	0,232	72
Bingöl	0,313	71	0,400	69	0,082	78	0,217	73
Şırnak	0,083	80	0,578	34	0,141	67	0,189	74
Hakkari	0,181	76	0,370	73	0,098	76	0,187	75
Bitlis	0,213	75	0,402	68	0,072	79	0,183	76
Şanlıurfa	0,113	77	0,380	71	0,108	72	0,167	77
Van	0,111	78	0,057	80	0,161	66	0,101	78
Kilis	0,601	56	0,001	81	0,110	71	0,040	79
Ağrı	0,017	81	0,140	79	0,026	80	0,039	80
Muş	0,094	79	0,437	63	0,001	81	0,035	81
Türkiye	0,679	49	0,531	44	0,613	4-5	0,604	12
* Tablodaki değerler MEB, TÜİK ve Gelirler Genel Müdürlüğü’nün kaynaklarından yazarlar tarafından hesaplanmıştır. Hesaplanan İGE değeri 0,550’den küçükse “düşük”, 0,550-0,699 arasında ise “orta”, 0,700-0,799 arasında ise “yüksek”, 0,800 ve yukarısında ise “çok yüksek” insani gelişmişlik olarak adlandırılır.

eğitim insani gelişmişlik Pamukkale Üniversitesi