Eski teşviklerle 153 dev yatırım

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Eski teşvik mevzuatı 2.5 yıl yürürlükte kaldı. Resmi Gazete kayıtlarına göre, değeri 100 milyon lirayı geçen 'büyük projeler'de
enerji yüzde 60.6 ile teşvikte aslan payını aldı. Asıl sürprizi otomotiv yaptı. Bu sektör enerjiden sonra en fazla büyük yatırım çeken sektör oldu. Otomotive son 2.5 yılda yan sanayi ile birlikte 6.2 milyar, küçük projeler dahil edildiğinde 8 milyar liralık yatırım öngeren teşvik alındı. Bir başka sürpriz sonuç daha var; Havacılık, 3 milyar dolar yatırım öngeren belgelerle üçüncü sırada.
Eski teşvik döneminde değeri 200 milyon lirayı geçen 78 proje teşvike bağlandı. Bunların 55'i yerli, 23'ü yabancı yatırımcılara aitti. Değeri 100 - 200 milyon lira arası 57 yerli, 18 yabancı sermaye projesi teşvike bağlandı. Değeri 100 milyon lira üstü toplam 153 projede 73.6 milyar lira yatırım öngörüldü. Yerli yatırımcılar 100 milyon lira üzeri yatırım öngören 112 projede toplam 54.6 milyar lira,
yabancılar ise 19 milyar lira yatırım öngören 41 projeyi teşvike bağladılar.
Yeni teşvik mevzuatı açıklandı, sistem değişti. Bundan sonra yatırımlar yeni sisteme göre yapılacak. Eski uygulmadan ("Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin" 2009/1 nolu tebliğ'den) yararlanılarak yapılan yatırımlarda aslan payını enerji aldı. Bu bilgi sürpriz değil ancak, teşvik belgeleri üzerinden gidilerek yapılan hesaplamaya göre, otomotiv, enerjiden sonra en fazla büyük yatırım çeken sektör oldu. Resmi Gazete kayıtlarına göre son 2.5 yılda Türkiye'de yan sanayi ile birlikte 8 milyar liralık otomotiv yatırımı yapıldı. Araştırma bir başka sürpriz sonuç daha ortaya çıkardı; yatırımlarda üçüncü sırada, özellikle THY'nin büyük yatırımları nedeniyle havacılık var.
Ekonomi Bakanlığı eski sistemin uygulandığı Temmuz 2009 - Mart 2012 arasında "büyük ölçekli" toplam 45 yatırım yapıldığını açıkladı. Önceki teşvik uygulamasında "büyük yatırım" sektörden sektöre değişiyordu. Örneğin ana kimyasal madde imalatı için sgari 1 milyar liralık yatırımlar "büyük" sayılırken, makine imalatı, ilaç gibi bazı sektörlerde 50 milyon lira ve üzeri yatırımlar "büyük" sayılıyordu. Bu ölçülere göre 45 yatırım yapıldı. Ancak öngörülen yatırım miktarını baz alarak; 200 milyon dolar üzeri "büyük", 100 - 200 milyon dolar arası "orta ölçekli" kabul edildiğinde ortaya başka bir manzara çıkıyor. Bu kapsamdaki yatırımların sayısı 153'ü buluyor. Bu yatırımlarda öngörülen yatırım ise 73.6 milyar lira. Bu kapsamda bakıldığında enerji yatırımları toplamın (yüzde 61'i) yarısını aşıyor. İkinci sırada ise otomotiv ve yan sanayisi var. Bu sektöre 100 milyon lira üstü yatırımların toplam değeri 6 milyar 152 milyon lira. 100 milyon lira altı küçük yatırımlar ilave edildiğinde rakam 8 milyar liraya yaklaşıyor.
Yerli yatırımcılar:
. 200 milyon liranın üzerindeki yatırımlar baz alındığında Temmuz 2009 - Mart 2012 arasında yerli sermaye 55 büyük yatırım için teşvik belgesi aldı. Bu yatırımların toplam büyüklüğü 46.7 milyar lira oldu.
. Yerli sermaye ayrıca 100 - 200 milyon lira yatırım gerektiren 57 proje için teşvik belgesi alındı. Bu projelerin toplam yatırım değeri ise 7.9 milyar lira.
. Buna göre yerli yatırımcılar, değeri 100 milyon liranın üzerinde toplam 112 yatırım için teşvik belgesi alarak toplam 54.6 milyar liralık yatırım planını belgeye bağladı.
Yabancılar 41 büyük projeyi teşvike bağladı
Yüzde 100 yabancı veya içinde yabancı sermaye olan yatırımlar, teşvik düzenlemesinde "yabancı sermaye" olarak guruplandırılıyor. Resmi Gazete'de yer alan bilgiler değerlendirildiğinde, aynı dönemde (Temmuz 2009 - Mart 2012 arasında) yabancılar, yatırım değeri 200 milyon liranın üzerinde olan 23 yatırımı, değeri 100 - 200 milyon lira arasında olan 18 yatırımı teşvik belgesine bağladı. Böylece yabancıların teşvike bağladığı büyük yatırım sayısı 41 oldu.
Yabancıların 200 milyon dolar üstü 23 yatırım projelerinin toplam değeri 16.5 milyar lira. 100 - 200 milyon dolar arası yatırım gerektiren 18 projenin 2.5 milyar liralık değeri eklendiğinde, yabancıların aldığı teşvik belgelerinde öngörülen yatırım tutarı 19 milyar liraya çıkıyor.
Yerli ve yabancı birlikte bakıldığında, Haziran 2009 - Mart 2012 arasında; değeri 200 milyon liranın üzerinde 78 proje için, değeri 100 - 200 milyon arasında olan 75 proje için teşvik belgesi alındı. Buna göre söz konusu dönemde, değeri 100 milyon liranın üzerinde olan toplam 153 proje teşvike bağlandı. Bu projeleri öngördüğü toplam yatırım ise 73.6 milyar lira oldu.

Enerjinin büyük ağırlığı
Enerji sektörüne son yıllarda büyük yatırımlar yapılıyor. Yüzlerce HES, RES projesi var. Termik santral yapımları da son dönem dikkat çekiyor. Teşvik belgeleri üzerinden gidildiğinde de enerji yatırımlarına olağan üstü ilgi görülüyor. Büyük yatırımların yüzde 57'si enerji sektöründe. Bu sektörde, küçükler hariç, değeri 100 milyon liranın üzerinde olan yatırım projesi sayısı 63, öngörülen sabit yatırım 45.4 milyar lira. Bunun üçte birini; Çalık Grubu'na (Doğu Akdeniz Petro Kimya AŞ) verilen ve 'cumhuriyet tarihinin en büyük teşvik belgesi' niteliğinde olan rafineri projesi için alınmış 14.8 milyar liralık belge oluşturuyor. İkinci sırada da Socar Turcas'ın 4.3 milyarlık rafineri projesine verilen teşvik belgesi var. TÜPRAŞ ve Ayas Enerji'nin 2 milyar aşan yatırımları da eklendiğinde ilk dört yatırımın değeri 22 milyar lirayı buluyor. Enerji yatırımlarında Enerjisa'nın, Borasco, Yeni Elektrik ve RWE & Turcas'ın yatırımları 1 milyar lirayı aşıyor.