1.5 milyon TL yatırımla 1 kişilik iş

İşsizlik, kronik sosyo ekonomik sorun olmaya devam ederken, ekonomide küresel ve yerel faktörlerin etkisiyle istihdam yaratmanın maliyeti de giderek artıyor. Türkiye’de bir kişilik iş yaratmak için 1,5 milyon liralık yatırım gerekiyor.

Bu yılın ilk on ayında yatırımcıların Hazine Müsteşarlığı’ndan aldığı 10 bin 187 teşvik belgesi kapsamında gerçekleştirilecek toplam yatırım 413 milyar 402 milyon lira, bu yatırımlarla yaratılacak istihdam ise 242 bin 687 kişi oldu. Buna göre yaratılacak her bir kişilik istihdama düşen ortalama yatırım tutarı 1 milyon 516 bin liraya geldi. Geçen yılın aynı dönemine göre alınan belge sayısında yüzde 8,8, yapılacak yatırım tutarında yüzde 51,5 artış olurken; az istihdam yaratan teknoloji yoğun nitelikli yatırımların payındaki artış dolayısıyla öngörülen toplam istihdamdaki artış yüzde 8'de kaldı. Ortalama istihdam maliyeti ise yüzde 40,3 yükseldi.

Bu yıl ilk on ayda yerli yatırımcılar için düzenlenen 9 bin 863 belge kapsamında yatırım tutarı 379 milyar 284 milyon lira, öngörülen istihdam 260 bin 507 kişi, istihdam başına ortalama yatırım 1 milyon 456 bin lira olurken; yabancı sermayenin aldığı 324 belgede yatırım tutarı 34 milyar 118 milyon lira, istihdam 12 bin 180 kişi ve istihdam başına ortalama yatırım 2 milyon 801 bin lira oldu.

En yüksek enerjide

Bir kişilik iş yaratma maliyeti, teknoloji yoğun nitelikli, büyük bütçeli, yüksek katma değerli yatırımların hayata geçirildiği enerji sektöründe, diğer sektörlerin neredeyse on katı düzeyinde bulunuyor. Ocak-Ekim dönemi yatırımlarında söz konusu maliyet enerji yatırımlarında 11 milyon 420 bin lira olarak gerçekleşti.

On aylık dönemde teşviğe bağlanan yatırımların sektörel dağılımına bakıldığında madencilik yatırımlarında 2 milyon 771 bin, hizmetler sektöründe 1 milyon 749 bin, tarımda 1 milyon 734 bin lira olan bir kişilik iş yaratma maliyeti, en çok teşvik belgesinin alındığı, en fazla yatırımın gerçekleştirildiği ve en çok istihdam yaratılan imalat sanayiinde ise 1 milyon 257 bin lira ile en düşük düzeyde gerçekleşti. Emek yoğun yatırımların ağırlıkta oluşu nedeniyle yıllar itibariyle ortalama iş yaratma maliyetinin en düşük olduğu sektör olan tarımda bu yıl farklı bir tablo gözlendi. Tarım yatırımları için alınan belge sayısı geçen yıla göre yüzde 53 azalırken, gerçekleştirilecek yatırım tutarı yüzde 41,4 arttı, ancak yaratılacak istihdam geçen yılın yüzde 35 altında kaldı. Bu da küresel koşullarda giderek stratejik önem kazanan tarım sektöründe teknoloji yoğun nitelikte büyük yatırımların devreye girdiğini gösteriyor.

Komple yeni yatırımlar ağırlıkta

Ocak-Ekim döneminde teşvik belgesine bağlanan yatırımların 6 bin 393 adet ve 250 milyar 769 milyon lira ile büyük bölümünü “komple yeni” nitelikte yatırımlar oluşturuluyor. İstihdamın da 200 bin 787 kişi ile büyük bölümü bu yatırımlarla gerçekleşecek. Ortalama iş yaratma maliyeti de 1 milyon 249 bin lira ile en düşük komple yeni yatırımlarda. Söz konusu tutar, tevsi yatırımlarında 1 milyon 846 bin liraya, fazla yeni istihdam yaratmayan modernizasyon, entegrasyon, nakil, ürün çeşitlendirme gibi diğer yatırımların ortalamasında 5 milyon 858 bin liraya çıkıyor.

On aylık teşviklerde ortalama bir kişilik iş yaratma maliyeti, 60 milyar 892 milyon liralık yatırımın belgeye bağlandığı Akdeniz bölgesinde 2 milyon 587 bin lira ile en yüksek düzeyde gerçekleşti. Akdeniz, bu dönemdeki teşviklerde teknoloji yoğun yatırımların ağırlığı dolayısıyla 23 bin 537 kişi ile en az istihdam yaratılacak bölge oldu.

Bu bölgeyi 2 milyon 411 bin lira ile Ege ve 2 milyon 63 bin lira ile Marmara izledi. Bu dönemde belgeye bağlanan yatırımların 128 milyar 623 milyon lirası Marmara, 85 milyar 55 milyon lirası Ege olmak üzere en büyük bölümü ise bu iki bölgede gerçekleştirilecek. Ortalama yatırım tutarı, İç Anadolu’da 1 milyon 699 bin, Karadeniz bölgesi yatırımlarında 1 milyon 103 bin lira olurken, Güneydoğu Anadolu yatırımlarında 520 bin ve Doğu Anadolu yatırımlarında 486 bin lira ile en düşük düzeylerde oluştu.

On ayda düzenlenen teşvik belgeleri kapsamında en fazla istihdam 62 bin 339 kişi ile Marmara bölgesine yönelik yatırımlarda öngörülürken, Güneydoğu 29 milyar 370 milyon liralık toplam yatırımda 56 bin 498 kişilik istihdamla ikinci sırada yer aldı. Doğu Anadolu da 15 milyar 192 milyon lira ile en az yatırımı almasına rağmen, bu yatırımlarda 31 bin 246 kişilik istihdam öngörüldü.

On yılda 3’e katlandı

Bir kişilik iş yaratmak için ortalama yatırım tutarının, son on yılda, küresel ekonomideki dengeler, kurdaki gelişmeler, yatırım malları ve diğer girdilerdeki fiyat değişimleri gibi faktörlerin etkisiyle üçe katlandığı belirlendi.

2012 yılının tümünde teşvik belgesine bağlanan yatırımlarda 488 bin lira olan bu tutar, izleyen dönemde sürekli yükselerek 2019 itibariyle 1 milyon lirayı aştı, 2020’de 1 milyon 275 bin lira oldu. 2021’in tümündeki yatırımların ortalamasında 1 milyon 13 bin olarak gerçekleşen ortalama maliyet, bu yılın ilk on ayı itibariyle 1 milyon 516 bin liraya kadar çıktı.

Mevcut işsizlere iş için 5,4 trilyon lazım

Bir işi olmadığı halde iş arama faaliyetinde bulunmayanların dikkate alınmadığı, sadece iş arayan işsizleri kapsayan istatistiki verilere göre Türkiye’de 3 milyon 534 bin işsiz bulunuyor. Ortalama iş yaratma maliyeti dikkate alındığında bu işsizlerin tamamına istihdam yaratabilmek için 5 trilyon 357 milyar 544 milyon liralık yatırım gerekiyor. Bu sayının sabit kalması koşuluyla, yılda ortalama 500 milyar liralık yatırımla işsizliğin sıfırlanması, 10 yıldan fazla bir zaman gerektiriyor. Ancak hiçbir ülke için “sıfır işsizlik” mümkün görülmüyor. Uzmanlar, rekabetçi koşullarda üretim yapan ülkelerde ücretler ve genel olarak emek maliyeti daha düşük olduğu için üretilen ürünlerin daha ucuza mal edildiğini, bu durumda sıfır işçiliğin olduğu ülkede dünya ile rekabet edemeyeceği için kimsenin endüstriyel faaliyete girişmek istemeyeceğini belirtiyor.

Ekonominin tam istihdam seviyesinde olduğu durumlarda, buna rağmen var olan işsizliğe ise “doğal işsizlik” deniyor, bu da her ülkeye göre farklılık gösteriyor. Bazı akademik çalışmalarda söz konusu oran OECD ülkeleri için yüzde 6,1, Türkiye için ise yüzde 9,1 olarak hesaplanıyor.

En çok yatırım ve istihdamın gerçekleştiği imalat sanayii ise ortalama 1,3 milyon lira ile en az yatırımla iş yaratılan sektör oldu.

Ortalama tutar, teknoloji yoğun nitelikli, dev bütçeli, yüksek katma değerli yatırımların hayata geçirildiği enerji sektöründe 11,4 milyon lira ile diğer sektörlerin yaklaşık on katı.

İstihdam başına ortalama maliyet Akdeniz bölgesi yatırımlarında 2,6 milyon lira ile en yüksek, Doğu Anadolu’da ise 486 bin lira ile en düşük düzeyde.

Naki BAKIR