10 soruda karekodlu çek

Serhat ALİGİL

Türkiye’de özellikle ticaretle uğraşan vatandaşın önemli ödeme ve dolayısıyla borçlanma araçlarından biri bankalardan alınan çekler. Türkiye’de her yıl ortalama 22-23 milyon adet çek kullanılıyor, yani bankalara ibraz ediliyor. Bu sayı zaman zaman daha da artabiliyor. Örneğin 2009 yılında 26 milyon adetten fazla çek bankalara ibraz edilmişti. İşte bu çeklerin güvenli kullanımını artırmak için yeni yılla birlikte bir adım daha atıldı. İlgili kanunu geçen ağustos ayında kabul edilen düzenlemeyle, çeklerde bir süredir gönüllü olarak kullanılan “karekod” yeni yılla birlikte zorunlu uygulama haline geldi. Bu düzenlemenin detayları ise geçen yılın son günü bir tebliğ ile Resmi Gazete’de yayınlandı.

► Çekte “Karekod” uygulaması hangi tür bankaları kapsıyor?

Uygulama 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca kurulan bankalarca veya yurtdışında kurulu bankaların aynı kanun uyarınca Türkiye’de faaliyet gösteren şubelerince bastırılan çekleri kapsıyor. Buna göre 5411 sayılı Kanuna tabi bankalar, 31 Aralık 2016 tarihinden sonra karekod içermeyen çek yaprağı basamayacak ve veremeyecek. Buna karşın yabancı banka tarafından bastırılmış çeklerde “seri numarası” ve “karekod” bulunmaması çekin geçerliliğini etkilemeyecek.

► 1 Ocak 2017 öncesinde bankalar tarafından verilmiş ve üzerinde karekod olmayan çeklerin durumu ne olacak?

Bu tür hiç kullanılmayan ya da kullanılmış çekler geçerliliğini koruyor. Bu şekilde çok sayıda çek olduğunu tahmin ediliyor. Ancak konunun uzmanları, bu tür çeklerin alacaklı, konumdaki kişiler tarafından kabul edilmemesi ve bunların yerine karekodlu çekler istenmesiyle hızla azalacağını düşünüyor.

► “Karekod” ve “Karekodlu Çek Raporu” nedir?

Karekod, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre çek üzerine kare veya dikdörtgen olarak basılabilen ve yine bu kanundaki mevzuata uygun bilgilere erişilmesine ve bunların raporlanmasına olanak sağlayan iki boyutlu barkodu ifade ediyor. “Karekodlu Çek Raporu” ise bu karekodun okutulması suretiyle ulaşılan bilgilerle ilgili “Karekod Okutma ve Bilgi Paylaşım Sistemi” üzerinden sunulan rapor anlamına geliyor.

► Yeni çek uygulamasının “Sistem İşleticisi” kim olacak?

İlgili mevzuata göre bu yetki Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi ve/ veya Yetkili Bilgi Alışveriş Kuruluşuna verildi. Halen “Sistem İşleticisi” görevini Kredi Kayıt Bürosu yürütüyor. Karekod Okutma ve Bilgi Paylaşım Sistemi’yle ilgil altyapı da Kredi Kayıt Bürosu’nda olacak.

► Karekodlu çek raporunda hangi bilgiler olacak?

Karekodlu çek raporunda, çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın şu bilgiler üçüncü kişilerin erişimine sunuluyor:

a) Muhatap bankanın ticaret unvanı, çekin seri numarası,

b) Çek hesabı sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı, bu kişinin tacir olması halinde ticaret siciline tescil edilen yetkililerinin aynı tür bilgileri,

c) Çek sahibinin, çek hesabı bulunan toplam banka sayısı, yine bu kişiye ait bankalara ibraz edilmemiş çeklere ilişkin olarak lehdar tarafından karekod okutma ve bilgi paylaşım sistemine kaydedilen çeklerin adet ve tutarı,

d) Düzenlenerek bankalara teslim edilen çeklerin adet ve tutarı, son beş yıl içerisinde ibrazında ödenen çeklerin adet ve tutarı,

e) İbraz edilen ilk ve son çekin ibraz tarihi, ibrazında ödenen son çekin ibraz tarihi,

f ) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarı, bu tür sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı, yine bu tür son çekin ibraz tarihi,

g) Çek sahibi hakkında çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı, varsa yasaklama kararının tarihi,

h) Her bir çek yaprağıyla ilgili tedbir kaydı olup olmadığı, çek hesabı sahibi tacirse, ifl asına karar verilip verilmediği, iflasına karar verilmişse kararın tarihi.

Bu bilgiler “Sistem İşleticisi” tarafından bankalardan, kaynak kuruluşlardan ve çek lehtarlarından ilgili mevzuat çerçevesinde temin edilecek.

► Başka tür bilgilere de yer verilebilecek mi?

Raporda, “Sistem İşleticisi” tarafından zorunlu bilgiler kullanılarak farklı hesaplamalar yapılması suretiyle türetilen bilgiler ile çek hesabı sahibi ya da ciranta tarafından üçüncü kişilerin erişimine açılmasına yazılı olarak onay verilen diğer bilgilere yer verilebilecek. Yine ilgili kanunlarda aleni oldukları hükme bağlanan ve paylaşılması rıza gerektirmeyen bilgiler de raporda olabilecek. Bu kapsamda örneğin halen sistem işleticisi olarak çalışan Kredi Kayıt Bürosu, “Findeks” sistemiyle “Keşidecinin Çek Endeksi” adıyla “0-1000” puan arası bir endeksleme oluşturuyor. 1000 puan “en az risk” anlamına geliyor.

► Bankalar yeni uygulamaya ilişkin ne yapacak?

Bankalar çek hesabı açtıkları gerçek ve tüzel kişiler ile çek hesabı sahibi tüzel kişi ise hesap açılış tarihi itibarıyla tüzel kişi tarafından bildirilen ve tüzel kişi adına tüm işlemleri yapmaya yetkili kılınmış gerçek kişileri Karekod Okutma ve Bilgi Paylaşım Sistemi’ne kaydedecek.

► Bilgi ve raporlarla ilgili sorumluluk nasıl paylaşılıyor?

Sistem işleticisinin sorumluluğu, kendisine iletilen bilgilerin sistem vasıtasıyla okutturulması veya raporlanmasıyla sınırlı olacak. Bilgilerin doğruluğu veya güncelliği banka ya da kaynak kuruluşun sorumluluğu altında. Bilgilerin doğruluğu veya güncelliğine ilişkin talep ve itirazlar ile güncellenmesi, düzeltilmesi, silinmesi veya değiştirilmesi talepleri çek hesabı sahibi tarafından doğrudan bilginin kaynağı olan bankaya veya kaynak kuruluşa yapılacak. Buradaki kaynak kuruluş ifadesi bankalar haricinde, sistem işleticisinin bilgi temin ettiği özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurum ve kuruluşlarını, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşlarını ifade ediyor.

Öte yandan sistem işleticisi, sisteme erişim için kullanılacak olan bilişim teknolojilerini (akıllı telefon uygulamaları, internet sitesi vb.) yaygın olarak kullanılan farklı platformlarla uyumlu şekilde geliştirecek, güncelleyecek ve ücretsiz olarak kullanıcılara sunacak.

Hedef, tarih ve yetki tartışmasını bitirmek

Yeni tebliğe göre lehine karekodlu çek düzenlenen gerçek ya da tüzel kişi, teslim aldığı çeki en geç ibraz tarihine kadar “Karekod Okutma ve Bilgi Paylaşım Sistemi”ne kaydedecek. Ancak bu maddenin uygulama girmesi, ilgili sistem altyapısının tümüyle kurulabilmesi için 31 Aralık 2017’ye bırakıldı. Çünkü bu tür kayıt çek alındıktan sonraki süreci kapsıyor. Yetkililere göre bu kayıt sistemi özellikle vadeli çeklerin kesilme tarihiyle ilgili zaman zaman yaşanan hukuksal kargaşayı gidermeyi hedefliyor. Ayrıca bu kayıt sistemi çek sahibinin tüzel kişi olması halinde tüzel kişi adına bu çeki imzalayan yetkili kişinin vade tarihine kadar değişmesi durumu yaşanabilecek belirsizleri de bertaraf edecek.

Findeks’te rapor fiyatı 71 kuruş

Karekodlu çek raporuyla ilgili hizmetlerden alınacak ücretler, sistem işleticisinin teklifi üzerine Hazine Müsteşarlığının görüşü alınarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca belirlenecek. Halen sistem işleticisi olarak çalışan Kredi Kayıt Bürosu, “Findeks” sistemi üzerinden hem “Çek Raporu” hem “Karekodlu Çek Raporu” veriyor. Bir adet çek için çek raporu fi yatı KDV dahil 4,72 lira, Karekodlu çek raporu fi yatı ise KDV dahil 0,71 lira olarak uygulanıyor. Karekodlu çek raporunun alınabilmesi için Findeks’e üyelik gerekiyor. Bu üyelik ise ücretsiz. Yine bu raporun alınabilmesi için kullanılan Findeks Mobil Uygulaması ise App Store ya da Google Play üzerinden akıllı telefonlara indirilebiliyor.

İlk 11 aylık karşılıksız çek değeri 25,5 milyar lira

TBB Risk Merkezi’nin verilerine göre 2016 yılının ilk 11 ayında, bankalara ibraz edilen çek değeri 2015 yılının aynı dönemine göre yüzde 6,3 artarak 647 milyar lira, ibraz edilen çek adedi ise yüzde 5,1 azalarak 19,8 milyon adet oldu. Yine ilk 11 ayda yüzde 3,2 artışla 25,5 milyar liralık 730 bin adet çeke karşılıksız işlemi (çekin arkası yazıldı) yapıldı. Adet bazında artış yüzde 4 oldu. Karşılıksız işlemi yapıldıktan sonra ödenen çek sayısı 151 bin 380 adet olurken, bunların değeri 4,5 milyar lirayı buldu. Bu rakamlar 2015 yılının aynı döneminde sırasıyla 196 bin 346 adet ve 5,3 milyar liraydı.

Öte yandan yine 2016 yılının ilk 11 ayında karşılıksız işlemi yapılan çeklerin bankalara ibraz edilen çeklere oranı değer olarak 0,1 puanlık azalışla yüzde 3,9 olurken, adet olarak 0,3 puanlık artışla yüzde 3,7’ye çıktı.Ayrıca değer olarak, karşılıksız işlemi yapılan çeklerin ibraz edilen çeklere oranının en yüksek olduğu iller sırasıyla yüzde 9 ile Bilecik, yüzde 8,5 ile Hakkari ve yüzde 8,2 ile Mardin. En düşük olduğu iller ise yüzde 2,3 ile Çankırı, yüzde 1,7 ile Edirne ve yüzde 1,3 ile Çorum.