Ukrayna Türkiye ekonomik ilişkileri ve beklentiler…

Rusya Krizi'nden sonra Ukrayna ve Türkiye arasındaki ilişkiler son derece önem teşkil etmekte. Ukrayna makamlarından yapılan açıklamalar ülke adına en önemli ismi Cumhurbaşkanı Poroshenko'nun önümüzdeki günlerde yapmayı düşündüğü Türkiye seyahati, 2016 yılının ilk yarısında düzenlenecek olan serbest ticaret anlaşmaları iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin ritmi en kısa sürede yükseltmesi bekleniyor. Ukrayna'da Türk iş adamlarını destekleyen davranışlarda bulunan Ukrayna Cumhurbaşkanı sözlü olarak da Ukrayna'ya Türk yatırımcıları beklediğini ifade etmektedir. Türk yatırımcılar için Ukrayna’daki fırsatları ortaya koyarken, ülkenin genel durumu hakkında doğru tespitler yapmak önemli. Ülkede iş dünyamız açısından olumsuz etkenleri genel olarak ele aldıktan sonra, önümüzdeki dönemde iş yapmayı kolaylaştıracak doneleri ortaya koymak daha uygun olacak. Bu nedenle önce genel bir durum tespitiyle başlamak daha doğru. 

Devalüasyon ve küçülen ekonomi

Ukrayna ekonomisi geçen yıl çift haneli küçüldü. Ülkenin turizm merkezi, Ukrayna’nın yüzölçümünün yaklaşık % 5’ini oluşturan ve 2 milyondan fazla nüfusa sahip Kırım, Rusya Federasyonu tarafından ilhak edildi. Ülke sanayinin % 15’inin bulunduğu ve ihracatın % 25’ini gerçekleştiren, Donetsk ve Lugansk illerinin oluşturduğu Donbass Bölgesi'nin önemli bir bölümünün fiili kontrolü ise merkezi hükümetin elinde değil. Milli gelir ve nüfus küçülürken, borçların Ukrayna’nın üzerinde olması ve dramatik biçimde aşınan para birimi, dolar bazında ülkenin borçluluk oranını % 40’lardan % 100’lere çıkardı. Ukrayna’nın para birimi grivna Amerikan doları karşısında % 70 oranında devalüe olarak son bir buçuk yılda dünyada en çok değer kaybeden para birimi. Toprak kayıpları ve genel istikrarsızlık yüzünden ihracatta da ciddi daralma meydana geldi. Küçülen ekonomi ve düşen alım gücü ise çoğu ithalatçı olan Türk sermayeli firmalarının pazarlarını küçültürken, azalan satışlar ve yüksek devalüasyon yabancı sermayeli firmaların, özelinde ise konumuz olan Türk firmalarının 2014 yılında ve devam eden 2015 yılında ciddi zararlar yazmasına yol açtı.

Yabancı sermaye için yapısal reformlar getirildi

Yapısal reformlar yapmanın ve bunları uygulamanın ülke açısından artık bir tercih değil, zorunluk olduğunu bilen ve tercihini Batı’dan yana koyan yeni Ukrayna Hükümeti iş dünyasının genel sorunlarını çözme yolunda önemli bazı adımlar atıyor. Geçmişte yabancı sermayeli şirketlerin de az da olsa başına gelen, ve “Reydır Atak” olarak isimlendirilen, firmaların kısmen hukuk kısmen cebir yoluyla ele geçirilmesini sağlayan yöntemler elimine edilerek yabancı sermayeye güven verilmeye çalışılıyor. Hukukun üstünlüğü sağlanması yolunda adımlar atılırken, aşırı regülasyonlar ortadan kaldırılarak, vergi kalemi ve kontrol organı sayısı azaltılıyor; lisansların alımı kolaylaştırılırken, lisans sayısında ciddi oranda kesintiye gidiliyor. Vergi mevzuatı basitleştiriliyor. Reform süreci devam ettikçe Ukrayna’da iş yapmak daha da kolaylaşıyor. Rüşvet ve yolsuzlukla mücadele için yolsuzluk karşıtı bir ajans kuruldu. Kolluk kuvvetlerindeki reform 200 bin kişilik Militsiya adlı Batı'daki polis kurumunun gördüğü vazifeyi gören teşkilatın polis teşkilatına dönüştürülmesi kararıyla başlatıldı. İlk etapta başkent Kiev’de pilot uygulama yapılırken ve bu çalışma diğer kentlere de yayılıyor. 

Gümrükte yaşanan sorunlara çözüm şart

Gümrükler Türk firmalarının sorun yaşadığı bir başka alan. KDV ve gümrük vergisi kaybını önlemek adına Ukrayna gümrük teşkilatı indikatif / emsal fiyat uygulaması yapıyor. Ancak malın fiyatının gerçekten düşük olduğu ve faturanın doğru olduğu durumlarda bile, ithalatçı firmalar beyan ettikleri faturalarda yükseltme yapmaya zorlanıyor. Bu ise firmalarımızın maddi kayıplarına yol açıyor. Daha şeffaf bir gümrük sistemi ve Türk ve Ukraynalı gümrük makamları arasında daha iyi bir koordinasyon, düzgün çalışan firmalarımızın daha rekabetçi olmasının önünü açacaktır.

Türk firmalarının karşılaştığı bir başka sorun ise, Ukrayna Hazinesi'nin yeterli imkâna sahip olmamasından da kaynaklanan, ülkede üretim yapıp ürünlerini, ihraç eden firmalarımızın devletten KDV alacaklarını almada karşılaştığı sorunlardır. Firmaların çoğu değil KDV iadelerini nakit olarak geri almak, çoğu zaman vergi, SSK gibi yükümlülükleriyle bile KDV alacaklarını mahsup edemiyorlar.

Vize sorunu yok, ulaşım kolay

Türk girişimcisinin Ukrayna’da iş yapmasını kolaylaştıran etmenlerin en başında bu ülkenin kolay ulaşılabilir olması geliyor. İstanbul’dan, başkent Kiev’in dışında, Harkov, Lvov, Herson, Odesa, Zaporoje ve Dniptopetrovsk şehirlerine THY’nin, Onurair’in ve Pegasus’un da aralarında bulunduğu Türk Havayolu şirketlerinin seferleri var. Atlasjet ise, bir Ukrayna şirketi olarak burada faaliyetlerine başladı. Ancak birçok sektörde olduğu gibi Ukrayna’da havacılık sektöründe de tekelleşme var ve bu haksız rekabete yol açıyor. THY başta olmak üzere, şirketlerimizin mevcut hatlarda daha fazla uçma ve yeni hat açma taleplerine zorluklar çıkarılıyor. Halbuki daha çok uçuş iki ülke için daha fazla turist, daha çok işadamı ve daha çok ticaret demek. 1 Ağustos 2012’de vizelerin karşılıklı olarak kalkması ve iki ülke vatandaşlarının 60 güne kadar seyahatlerinde vizeye ihtiyaç duymaması, kişilerin serbest dolaşımı önündeki engelleri kaldırdı. Bu ise birçok Avrupa ülkesinde vize sorunlarıyla boğuşan işadamlarımızın Ukrayna’da iş yapmasını kolaylaştırdı. İkili ticarette pozitif ivme oluşturacak. Başka önemli bir nokta ise artık imzalanması son aşamaya gelen Ukrayna-Türkiye Serbest Ticaret Antlaşması'nın yürürlüğe girmesidir Böylece mal ve hizmetlerin de serbestçe dolaşımı sağlanacaktır. Tek tek sorunlar yerine, iki ülke iş dünyasının ve iş derneklerinin bu antlaşmanın imzalanması doğrultusunda lobi faaliyetlerinde bulunması daha doğru bir adım olacaktır. Aynı şekilde Türk ve Ukraynalı havayolu şirketlerinin önünün açılması mevcut sefer sayısının ve çeşitliliğinin artırılması da kritik bir öneme sahip. Ve bu konudaki lobi çalışmaları her alanda hızlandırılmalıdır.

Güçlü lobi çalışmamız avantaj

Ukrayna’da güçlü bir iş dünyamız, başka ülkelerin iş dernekleri arasından sıyrılarak en üst sıralarda kendilerine yer bulan saygın işadamı derneklerimiz var. Ülkenin en büyük yabancı yatırımcısı olan Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın başında bir Türk bankacı varken, ülke için çok önemli bir kurum olan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın özel gözlem misyonunun başında ise yine bir Türk büyükelçi görev yapıyor. Çok sayıda uluslararası firmanın tepe pozisyonlarında Türk profesyoneller yer alıyor. Birçok farklı sektörde pazar lideri firmalarımız var. Başta ülkeyi dünyaya bağlayan Borispol Havalimanı ana terminal kompleksi olmak üzere birçok altyapı ve üstyapı projesi Türk inşaat firmaları tarafından gerçekleştirildi. 2015 yılında Ukrayna’da gerçekleşen en büyük devlet ihalesini ise bir Türk firması kazandı.