Merkez bankaları için Tinbergen kuralı: Tek hedef, tek araç

Merkez Bankası’na faiz indirimi için siyasal baskı sürerken, yer yer “faiz indirim talebini yerine getirmezse” yasasının değiştirilebileceği, bazı siyasiler ve Cumhurbaşkanı tarafından dile getiriliyor. Ali Babacan ise bağımsızlık kararı sonrasında, Merkez Bankası’nın doğru politikalar yürüterek, ekonomi yönetimine yardımcı olduğunu belirtiyor. 

Bu tartışmalar sürerken, Merkez Bankası eski başkanlarıyla sohbet edip dünyada ve bizde Merkez Bankalarının görevleri konularında bilgi aldım. Siyasal baskı altındaki Merkez Bankası Para Politikası Kurulu toplantısı öncesi bu konuda edindiğim bilgileri sizinle paylaşmak istedim. 

Önce bir eski başkanın söylediği Tinbergen kuralını aktarayım: merkez bankaları tek hedefle görevlendirilir, bunun için tek araç kullanırlar. Peki, bunun farklı olduğu, farklı görevleri olan merkez bankaları yok mu? 

Fed fiyat istikrarının yanı sıra büyüme ve istihdam konusu ile de görevlendirilmiş durumda 2007 krizinden sonra dünyadaki birçok Merkez Bankası sözel ve yasal olarak fiyat istikrarı yanında finansal istikrar görevini de üstlendi.

Bu dönemden sonra, gelişmiş ülkelerin yüksek borçluluğu nedeniyle yeni görev tartışmaları sürüyor. Eski başkanlar yeni görevlendirmeler yönünde düzenlenmeler olabileceğini söylüyorlar. 
Bizde de yeni görev tartışmaları yapılabileceğini belirtiyorlar. Ancak, bunun bağımsızlık tartışmasını getirmemesi ve siyasilerin Merkez Bankası'nı günah keçisi olarak görmemelerini öneriyorlar. Merkez Bankası'na hürmetin sürmesi gerektiğinin altını çiziyorlar. İngiltere’de de bizdeki gibi, Merkez Bankası fiyat istikrarı görevini üstlenirken, onun yanı sıra bizdeki BDDK benzeri bir kuruluş söz konusuymuş. Kriz sonrası eski haline dönmüş. 

400 yıllık İsveç Merkez Bankası Başkanı bu dönemde bankalar denetimi görevinin İsveç Merkez Bankası'na 4 kez verilip 4 kez el değiştirdiğini bizim bir Merkez Bankası eski başkanına anlatmış. 
Dünyada merkez bankaları ödeme sistemleri konusunda da sorumluluk taşıyorlar. Bizde de öyle... 
Bizde, makro ihtiyati tedbirler BDDK’da. Fiyat istikrarı Merkez Bankası'nın görevi. Fiyat istikrarı ve finansal istikrar. Elindeki araç ise kısa vadeli faiz enstrümanı ve zorunlu karşılıklar düzenlemesi. Makro ihtiyati tedbirler BDDK’ya görev olarak verilmiş durumda. Merkez Bankası ve BDDK sürekli bilgi alışverişinde ve uyum içerisinde çalışıyorlar. 

Merkez bankaları genel olarak bizdeki gibi operasyonel bağımsızlıkları var. Çok fazla görevleri ve çok fazla araçları yok. Genellikle tek hedef görevi için tek araçla çalışıyorlar. Çoğunun temel görevi fiyat istikrarını sağlamak. Kriz sonrası yeni görev tartışmaları ise sürüyor. 

Eski başkanlar, Merkez Bankası’nın operasyonel bağımsızlığı sonrası, on-oniki yıllık zaman içerisinde yaşanan krizlere karşın, enfl asyonu yüzde 35’lerden yüzde 10’un altına indirebildiğini, yüzde 5’in altı hedefini tutturamasa dahi, nisbi bir başarıyı elde ettiğini ifade ediyorlar. Merkez Bankası'na yeni görev verilebileceğini, ancak operasyonel bağımsızlığını güçsüzleştiren yeni bir yasal düzenlemeye hiçbir şekilde gerek olmadığını vurguluyorlar. 

Bu uyarıların siyasetçiler tarafından ciddiye alınması gerekir. Merkez Bankasının operasyonel bağımsızlığının olmadığı 1990’lı yıllarda Tansu Çiller döneminde Merkez Bankası'na yapılan baskı ile alınan karar sonrasında yaşanan olumsuzluk ve kriz unutulmamalıdır.