Yaş meyve ve sebze ihracatında pazar değişimi
Ağır kış koşulları nedeniyle yaş meyve ve sebzenin tüketim bölgelerine ulaştırılmasında büyük sıkıntılar yaşanıyor. Bazı yerlerde semt pazarları açılamıyor. Marketlerde ve açık olan pazar yerlerinde ise ürünlerin fiyatı çok yükseldi.
Yeterli miktarda ürün olmadığı için, elinde ürün olanlar tüketiciye çok yüksek fiyatlarla satıyor. Son 10 günde bir çok ürünün fiyatı iki üç kat arttı. Bu fiyat artışı üreticiye yansımıyor. Üreticideki fiyat çok fazla değişmedi. Bu ağır koşullarda üretim yapanlar ucuza satmaktan, tüketici pahalıya almaktan şikayetçi.
İç piyasada fiyat odaklı tartışma sürerken, dış pazarda da önemli gelişmeler yaşanıyor. 2016’da Türkiye’nin yaş meyve ve sebze ihracat pazarında önemli değişiklikler oldu. Rusya Federasyonu’nun 1 Ocak 2016 tarihi itibariyle yaş meyve ve sebze ürünlerine yönelik uyguladığı ihracat yasağı sektörü derinden etkiledi.
Yıl sonuna doğru Rusya ile sağlanan anlaşma ile bu ülkeye bazı ürünlerde yasak kalktı ve ihracat yeniden başladı. Ancak, en çok ihraç edilen iki ürün; domates ve salatalıkta (hıyar) yasak sürüyor.
Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı olan Rusya’ya yaş sebze ve meyve ihracatı miktar bazında yüzde 56, değer bakımından ise yüzde 62 düştü.Buna rağmen Rusya en çok ihracat yapılan ülke sıralamasında ilk sırada yer aldı.
Ancak, özellikle domates ve salatalık ihracatına izin verilmemesi nedeniyle Rusya, yaş sebzede en çok ihracat yapılan ülke sıralamasında ilk sıradan 9.sıraya kadar düştü.
Akdeniz İhracatçı Birlikleri’nin yayınladığı Ocak-Aralık 2016 dönemi ihracat verilerine göre, Rusya’ya ihracatta yaşanan düşüş, başka pazarlarla telafi edildi. Bu pazarların önemli bölümünün Rusya’ya komşu ülkeler olması dikkat çekiyor. Akdeniz İhracatçı Birlikleri’nin “2015/2016 Yaş Meyve ve Sebze Sektörü Türkiye Geneli Değerlendirme Raporu”na göre ihracattaki genel görünüm ve pazardaki değişim özetle şöyle:
1- Türkiye’nin 2016 Ocak-Aralık döneminde yaş meyve ve sebze ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre miktar bazında yüzde 8 artarak 3.3 milyon tondan 3.5 milyon tona yükseldi. Miktar bazında artış olmasına rağmen değer bakımından yüzde 5 düşüşle döviz geliri 2 milyar 84 milyon dolardan, 1 milyar 979 milyon dolara geriledi.
2- Ürün bazında en çok düşüş hıyar-kornişon, kayısı, domates, incir ve üzümde, en yüksek artış ise patates, kestane, nar, greyfurt, mandarin, kiraz ve vişne de oldu.
3- En önemli ihraç ürünlerinden domateste 2015’te 543 bin 836 ton ihracat karşılığında 367 milyon 296 bin dolar döviz elde edilirken, 2016’da yüzde 12 düşüşle 480 bin ton domates ihraç edildi. İhracat geliri ise yüzde 35 düşüşle 238 milyon 314 bin dolara geriledi. Başka bir deyimle Türkiye 2016’da domatesi daha ucuz fiyatla ihraç etmek zorunda kaldı.
4- Hıyar, kornişon ihracatı 2015 yılına göre 2016’da miktar bazında yüzde 32, döviz geliri olarak yüzde 41 geriledi. Aynı dönemde taze kayısı ihracatı miktar bazında yüzde 37, değer bakımından yüzde 39 geriledi. Elma ihracatı miktar bazında yüzde 7, döviz geliri olarak yüzde 27 düştü.
5- İhracatı en çok artan ürün patates oldu. Ocak-Aralık 2015 döneminde 11 bin 447 ton olan patates ihracatı 2016’nın aynı döneminde yüzde 1419 artışla 173 bin 825 tona ulaştı. Patates ihracatından elde edilen döviz miktarı ise 1 milyon 304 bin dolardan yüzde 1416 artışla 19 milyon 776 bin dolara ulaştı. Aynı dönemde kestane ihracatı miktar bazında yüzde 45, döviz geliri olarak ise yüzde 67 artış kaydetti. Kiraz ve vişne ihracatı ise miktar bazında yüzde 14 artışla 78 bin 745 tona ulaşırken, elde edilen döviz geliri yüzde 50 artışla 122 milyon dolardan 182 milyon 756 bin dolara çıktı. Kiraz ve vişne 2015 yılına göre daha yüksek fiyatla ihraç edildi.
6- Ülkeler bazında bakıldığında, yılın büyük bölümünde Türkiye’ye yönelik ambargo uygulayan Rusya, buna rağmen en çok yaş meyve ve sebze ihraç edilen ülke oldu. Ancak, hem miktar hem de döviz bazında çok büyük düşüş kaydedildi. 2015 Ocak-Aralık döneminde Rusya Federasyonu’na 1 milyon 283 bin ton yaş meyve ve sebze ihraç edilirken, 2016’da bu miktar yüzde 56 düşüşle 559 bin 564 tona geriledi. Aynı dönemde ihracattan elde edilen döviz yüzde 62 düşüşle 875 milyon 475 bin dolardan 331 milyon 806 bin dolar oldu.
7-Irak, 2015’te olduğu gibi 2016’da da en çok ihracat yapılan ikinci ülke oldu. Irak’a olan ihracat miktar bazında yüzde 27, değer bakımından yüzde 11 artış sağlandı. Üçüncü sırada yer alan Almanya’ya ihracat 2015 yılına göre miktar bazında yüzde 21, değer bazında yüzde 28 artış sağlandı. En çok yaş meyve ve sebze ihraç edilen diğer ülkeler ise sırasıyla şöyle; Ukrayna, Suudi Arabistan, Beyaz Rusya, Romanya, Gürcistan, Hollanda ve Polonya.
8- Rusya ile yaşanan kriz döneminde bu ülkeye olan ihracattaki düşüş başka pazarlar ile telafi edildi. İhracatın en çok arttığı ülkelerin Rusya ile komşu ülkeler olması dikkat çekiyor. 2015 yılına göre 2016’da Beyaz Rusya’ya yaş meyve ve sebze ihracatı yüzde 326 arttı.Aynı dönemde Azerbaycan, Nahçivan’a ihracatta yüzde 212, Gürcistan’a yüzde 124 artış sağlandı. Alternatif pazar olarak değerlendirilen Suudi Arabistan’a ihracatta yüzde 62, Ukrayna’ya yüzde 62, İsrail’e yüzde 78,Suriye’ye yüzde 104 daha fazla ihracat yapıldı.
Özetle, yaş meyve ve sebze ihracatında 2016 yılının büyük bölümünde etkili olan Rusya’nın ambargosuna rağmen,ihracatçıların çabası ile büyük bir yara alınmadan atlatıldı. Rusya’nın domates ve hıyar ihracatına yönelik yasağı kaldırması bekleniyor. Bölgedeki savaş ve Türkiye’nin karşı karşıya olduğu sorunlar dikkate alındığında 2017 de kolay bir yıl olmayacak.