20 yıllık kıdeme 6 aylık tazminat

Mehmet KAYA

ANKARA - Seçimlerin ardından başlayan kıdem tazminatı düzenlemesinin ayrıntıları netleşiyor. Kıdem tazminatın fona devredilmesinin öngörüldüğü Ulusal İstihdam Stratejisinde dikkat çeken düzenleme ise kıdem tazminatı tutarının 1 yıla 1 maaştan 20 yıla 6 maaşa indirilmesi.

Hazırlıkları 2009 yılında başlayan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nda temel politika ve alınacak önlemleri belirlenmesine rağmen bir türlü açıklanmayan Ulusal İstihdam Stratejisini gazeteniz DÜNYA elde etti. Bakanlık tarafından hazırlanmasına ve Ekonomi Koordinasyon Kurulu'nda görüşülmesine rağmen Bakanlar Kurulu gündemine getirilmeyen ve bu nedenle nihai belge haline dönüşmeyen Ulusal İstihdam Stratejisi'nde öngörülen bazı düzenlemeler torba yasa ile hayata geçti. Ancak temel düzenleme önerileri hala bekliyor. Tartışmalı konular olan kıdem tazminatı, bölgesel asgari ücret ve esnekleşme en köklü değişiklikler olarak dikkati çekerken, bu düzenlemelerin temel unsurlarına da yer verildi.

Kıdem tazminatı fonda toplanacak

Türkiye'nin mevcut yapısı ile OECD içindeki en katı çalışma mevzuatına sahip olduğu belirtilen Strateji belgesinde kıdem tazminatı uygulamasının işletmeler açısından yüksek maliyetli olduğu ve kayıtdışına yönelttiği; işçi açısından ise istifa dilekçeli işe başlatma gibi mevzuat ihlallerine yol açtığı kaydedildi. Ayrıca özel sektörde çalışan işçilerin büyük kısmının kıdem tazminatlarını alamadığı vurgulandı.

Bu verilerden yola çıkılarak Ulusal İstihdam Stratejisi'nde işgücü piyasasının rekabet edebilirliğini artırmak ve işletmeler üzerindeki mali yükü azaltmak amacıyla kıdem tazminatı sistemi değiştirilmesi öngörüldü. Kıdem tazminatı tüm kayıtlı işçilerin erişebileceği bireysel hesaba dayalı mali açıdan sürdürülebilir bir Kıdem Tazminatı Fonu'nda toplanacak. Mevcut işçilerin kazanılmış hakları aynen korunacak. Kıdem tazminatına sadece işveren prim yatıracak. Prim oranları işverenlerin mevcut kıdem tazminatı yükünden fazla olmayacak.

Geçici olarak kıdem tazminatı fonuna İşsizlik Sigortası Fonundan kaynak aktarılacak. 10 yıl kıdemi olan işçiler, kıdem tazminatı hesaplarından kısmen para çekebilecek. Bakiyeler ise emeklilikte ödenecek. Strateji belgesinde, halen 1 yıl için 1 ücret tutarında olan kıdem tazminatı için çok iddialı bir hedefe de yer verildi. Kıdem miktarının uzun vadede OECD ortalamasına indirilmesi de öngörülüyor. Kıdem tazminatının miktarı OECD ortalaması 20 yıl için 6 ay düzeyinde bulunuyor.

Esnek çalışmanın önü açılacak

Son dönemde özellikle vetolu özel istihdam bürolarının geçici iş ilişkisi kurması yasası ile iyice gündeme giren ve işverenlerin yoğun taleplerine, işçi kanadının ise itirazlarına neden olan esnekleşme, Ulusal İstihdam Stratejisi içindeki en kapsamlı düzenleme olarak öne çıktı. Avrupa'da uygulanan esnek iş modellerinin tamamının güvenceli esneklik kavramı altında Türk sistemine taşınması önerilirken, bu yapının istihdamın artırılmasında anahtar rol oynayacağı vurgusu yapıldı. Kanunlarda varolan esnek çalışma modellerinin Türkiye'de yaygınlaşmama nedenlerinin incelendiği Stratejide, kayıtdışı istihdamın yüksekliği ve işçilerin yasal süreden fazla çalıştırılması, kısmi süreli çalışma ve belirli süreli çalışmanın sosyal güvenliğin genel kurallarına tabi olması, belirli süreli iş sözleşmelerinin üst üste yapılamaması olarak sıralandı.

Stratejide belirli süreli iş sözleşmelerinin esaslı bir neden olmadıkça zincirleme yapılamaması koşulu kaldırılıyor. Belirli süreli çalışma 25 yaş altı için daha da kolaylaştırılacak. Tartışmalı özel istihdam bürolarının geçi istihdam büroları olarak faaliyette bulunması düzenlemesi yapılacak. Yasal hak güvencesi "Eşit Muamele İlkesine" göre verilecek. İş paylaşımı, esnek zaman modeli, uzaktan çalışma gibi esnek çalışma biçimleri için gerekli yasal düzenlemeler yapılacak. Gençlerin işe girişlerini kolaylaştırmak için 25 yaş altındakilere 4 ay süreyle deneme çalışması imkanı tanınacak. Haftalık yasal çalışma süresinin aşılmaması için denetim sıkılaştırılacak.

Bölgesel asgari ücret uygulaması geliyor

İstihdam Stratejisinin esnekleşme başlığı altında önerdiği bir başka kapsamlı düzenleme ise bölgesel asgari ücret oldu. Halen 26 olarak belirlenen ve kalkınma ajansları ile teşvik sisteminin üzerine inşa edildiği Düzey 2 istatistik sınıflamasına göre bölgesel asgari ücret belirlenebilmesi düzenlemesi önerildi. Buna göre, işverenler bölgesel asgari ücrete gönüllü olarak uyabilecek. Bölgesel asgari ücreti “yerel aktörler” belirleyecek. Hükümet, bölgesel asgari ücrete alt ve üst sınır belirleyecek. Asgari ücret belirleme yaş sınırı tek olacak ve 18 yaşından büyük herkes için uygulanacak.

Güvenceli esneklik için esnek çalışma modellerinin emeklilik, işsizlik ödeneği gibi sosyal haklarından yararlanması için çalışma yapılacak. Esnek çalışmada geçen ve primleri ödenmeyen süreler için, normal çalışma biçimine geçildikten sonra borçlanma hakkı ve isteğe bağlı işsizlik sigortası hakkı tanınacak. Çalışma süreleri açısından esnek bir şekilde çalışanlara, çalışmadıkları sürelerde eğitimler verilecek ve bu kapsamda İşsizlik Sigortası Fonu'ndan İŞKUR'a kaynak aktarılacak.

Mesleki eğitim özel sektöre devredilecek

Yapısal dönüşüm için eğitim ile istihdamın güçlü bir ilişki içinde olması gerektiği vurgulandı. Ulusal meslek standartlarının 2012 sonuna kadar belirlenmesi hedeflendi. Bu kapsamda, okul öncesi eğitimin ve dezavantajlı gruplara yönelik eğitimin güçlendirilmesi, mesleki eğitimin kademeli olarak özel sektöre ve/veya yerel aktörlere bırakılması, il özel idarelerinin gelirlerinin yüzde 5'ini mesleki eğitime ayırması planlandı. Eğitim ve işgücü piyasası arasındaki uyumun artırılması için ise mesleki eğitim-öğretim kurumlarının akreditasyon sistemine geçmesi, staj sisteminin iyileştirilmesi önerildi. Aktif işgücü politikaları için ise analizlerin iyileştirilmesi, İŞ-KUR'un kurumsal kapasitesinin artırılması kararlaştırıldı. Topluma girişimcilik kültürü verilmesi, orta öğretime inovasyon ve girişimcilik eğitimi eklenmesi planlandı.

Kadınlara çocuk bakım desteği gelecek

Kadın istihdamının ve kadınların iş piyasasına girişinin artırılması hedeflenen strateji belgesinde, özellikle çocuklu kadınlara kreş desteği ve gündüz bakımı için kupon verilmesi planları dikkat çekti. Bu kapsamda, çocuk bakım hizmeti sağlayan işyerlerine teşvik verilecek ve çocuğu olan ailelere bakım yardımı ödenecek. Ailelere gelir durumları ve çocuk sayısına göre çocuk bakım kuponu verilmesi de alternatif olarak değerlendirilecek.

İşverenler işyerinde çocuk bakım hizmeti verdiği takdirde bunu gider yazabilecek. Temizlikçi kadınlar kayıtlı hale getirilecek. İşyerinde kadınlara cinsel tacizde AB standartları uygulanacak. Şiddet mağduru kadınlar, 1 yıldan az hüküm giymiş kadınlar, kocası ölmüş veya boşanmış kadınlara özel önem verilecek. Kadınların evlenmeleri halinde 1 yıl içinde kıdem tazminatını alarak işten ayrılması gibi işten çıkışı özendiren düzenlemeler gözden geçirilecek. Özürlülere yönelik olarak ise kamu ve özel sektördeki özürlü kontenjanlarının doluluğu takip edilecek, rehberlik hizmeti yaygınlaştırılacak.

Gençlere prim indirimi devam edecek

Gençlere yönelik olarak da rehberlik hizmetleri yaygınlaştırılacak, genç girişimciliği desteklenecek, SGK prim indirimleri devam edecek. Uzun süreli işsizlikle mücadele için ise istihdam garantili kurslar yaygınlaştırılacak, İŞKUR işe yerleştirmelerinde öncelik verilecek, psikolojik danışmanlık hizmeti sunulacak.

İstihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi; İşsizlik ödeneğinden yararlanma kolaylaşıyor, ödenek süre ve miktarı artırılacak Sosyal yardımların kişilerin kendi gelirlerini kazanmasına destek olması ve fakirlikten kurtulmalarını sağlaması gerektiği vurgulanan eksende, sosyal yardımların üretken olan yaş gruplarına yönlendirilmesi için de çaba harcanacağı belirtildi. Bu kapsamda, mükerrer sosyal yardım alma engellenecek, hak temelli merkezi bir sistem oluşturulacak. İşsizlik ödeneğinden yararlanma kolaylaşacak

İşsizlik ödeneği alanların işsizliği devam ediyorsa istihdam odaklı ek destekler verilecek. İşsizlik ödeneğinden yararlanma şartı için gerekli son 120 günü kesintisiz olmak üzere üç yıl içinde 600 gün prim ödenmiş olması şartı, son iki yıl içinde 360 gün prim ödeme şartı haline getirilecek. Ödenek miktarı son 12 aydaki prime esas kazancı üzerinden, işsizliğin ilk üç ayı için prime esas kazancın yüzde 50'si, ikinci üç ayı için yüzde 40'ı ve kalan süre için ise yüzde 25'i olarak uygulanacak. Üst sınır brüt asgari ücretin 1.5 katı olacak. İşsizlik sigortasından yararlanmada 25 yaş altı için bütün bu şartlar yüzde 50 indirimli uygulanacak. Genel ekonomik krizlerde işsizlik sigortasının yüzde 50 artırılmasına Bakanlar Kurulu yetkili olacak. Krizlerde işsizlik seviyesini kriz öncesi döneme indirmek için işsizlik sigortası fonundan kaynak kullanılabilecek.

Çalışan yoksullar için özel programlar açılacak. Toplum yararına çalışma yöntemleri geliştirilecek. Sosyal yardım alanlardan çalışabilir durumda olanlar İŞKUR tarafından kayıt altına alınacak. Yeşil kart sisteminin çalışmayı engelleyici olmayacak şekilde revize edilecek.

Strateji belgesinde mevcut durum analizinde temel sorunlar şöyle:

Küresel kriz ile işsizlik sorunu belirgin hale geldi.

Tarım sektöründeki istihdam çözülmeye devam edecek.

Kayıtdışılık en temel yapısal sorunlardan biri.

Genç, kadın ve özürlülerin işgücüne katılımı OECD ortalamasının çok altında.

İşgücü niteliğinin düşüklüğü bir diğer yapısal sorun.

Sosyal harcamalar, üretken olmayan yaşlı nüfusa yoğunlaşıyor.

İş piyasası katılığı yapısal sorunların bir diğeri.

İller ve bölgeler arasındaki işsizlik oranları farklılık gösteriyor.

İş dünyası, 'fon'un bir an önce kurulmasını istiyor

Leyla İLHAN

Milyonlarca çalışanı ve işvereni yakından ilgilendiren kıdem tazminatı ile ilgili yeni düzenlemelerin yıl sonuna kadar tamamlanması beklenirken, DÜNYA Gazetesi, yeni düzenlemenin detaylarına ulaştı. İşveren uygulamaya olumlu bakarken, 'fon'un da bir an önce kurulmasını istiyor.

Verimsizlik ortadan kalkacak

Ali Ulvi ORHAN / OTİAD Başkanı

KIDEM tazminatı bizim gibi emek yoğun çalışan sektörler üzerinden yıllardan bir büyük bir problem olarak duruyordu. Aynı zamanda işçi açısından da büyük bir problem olarak duruyordu. Çünkü kapanması gereken firmalar var ancak kıdem tazminatı ödeyecek gücü olmadığı için firmayı kapatamıyor kapatmadığı için verimsiz bir şekilde çalışıyor. Çalışan işçi de kıdem tazminatını alamayacağını düşünerek ayrılamıyordu ve sorun giderek büyüyordu. Ama sendikalara bu durum yeterince anlatılamıyor. Şu anda SSK'lı işçilere bakıldığında kıdem tazminatı alanların oranı ancak yüzde 8. Yani insanlar mevcut sistemden faydalanamıyor. Gelecek yeni sistemle bunun aylık olarak fona aktarılması ve bunun kontrol edilmesi lazım. Bu bence işçi açısından daha önemli. Çünkü her çalışan kişi bu fonun içine girmek isteyecektir ki kıdem tazminatı hakkı eline geçsin. Çünkü işçi kendi isteği veya herhangi bir şekilde ayrılırsa da bu fondan çalışma karşılığını alabilir. Bu da kayıtdışını azaltarak Çalışma Bakanlığı'nın elini güçlendiren bir olay olacak. Uygulama olarak baktığımızdaşu andaki Türkiye'deki kıdem tazminatı uygulaması çok ağır. Bizim kadar bir Portekiz uyguluyor. Bunu biraz rahatlatmak lazım. Dolayısıyla bu sistem biran önce uygulanmalı. STK ve işçi sendikaları da bunun arkasında durmalı.

Sistem kayıt içine girişi sağlayacak

İdris AKDOĞAN / MESİAD Başkanı

Bu sorun yılların bir sorunu çünkü SSK'lıların ancak yüzde 7.8'i kıdem tazminatı alıyor. Şirketler de yıllardır bir fon oluşmasını sağlayamadığı için şirketlerin batmasına neden bile olmuştur. Ancak bu sorun hiç gündeme getirilmedi. Çalışma Bakanlığı da toplumun bunu talep etmesini bekliyordu. En son bu konu çok gündeme geldi ve güzel bir kamuoyu oluştu. Şu anda şirketlerin yüzde 6'yı fona ayırması bekleniyor belki bu daha da düşürülebilir. Çünkü Türkiye'de yüzde 40'ın üzerinde kayıt dışı bir sistem var. Böyle bir ülkede doğal olarak rakamlar kayıt içindekiler üzerinden yapılıyor. SSK'lı işçilerin de ancak yüzde 7.8'i kıdem tazminatı alabiliyor. Yüzde 50 kayıtdışılığın olduğu bir sistem aslında yok. Önemli olan sistemin kayıt içine girmesini sağlamak. Çünkü Türkiye'de kayıtdışılığın maliyeti  daha yüksek. Böyle bakıldığında sürecin başlaması önemli çünkü başladığında eksik tarafları da tamamlanacak. Belki rakamlar bize başlangıçta yüksek gelebilir ama bu sürecin başlaması ile sistemin kayıt içine girmesi ile birlikte bu oranlarını düşmesi de gündeme gelebilir.

Hem işçi, hem işveren için sorun

Birol SEZER / İHKİB Denetim Kurulu Üyesi

Bugünkü haliyle kıdem tazminatının belirli bir kalıba sokulamayan, hem çalışana hem de işverene sorun olan, kendine özgü bir kurum niteliğine dönüşmüş durumda. Mevcut kıdem tazminatı sisteminin, işçi ile işvereni karşı karşıya getiren ve en fazla dava konusu yapılan sorunların başında geliyor. Sorunun öncelikle varlığının bundan muzdarip olan tüm sosyal taraflarca açık yüreklilikle kabul edilmesi ve hükümetin de çözüm yönünde olumlu adımları atması sağlanması gerekiyor. İşçi ile işveren arasındaki bu barışı zedeleyen ve uzun yıllardır binlerce davaya konu olan kıdem tazminatı sorununun öncelikle varlığının taraflarca kabulü, akabinde ortak akılla birlikte çözülmesi hem firmalarımıza, hem çalışanlarımıza hem de milli gelirimize olumlu katkı yapacak. Bu konuda yapılan araştırma ve tespitlere göre, hak ettiği kıdem tazminatını alabilen çalışanların oranının yüzde 8 gibi çok düşük bir nispette. Gelinen bu durum, mevcut kıdem tazminatı yasasının ve uygulamasının çalışanlar için hiç de olumlu bir noktada olmadığını açıkça göstermekte.

Özellikle işçi sayısı fazla olan firmalar, eğer bünyelerinde kıdem tazminatı fonu ayırmamışlarsa, ki vergi mevzuatı yüzünden genellikle ayırmazlar, mevcut tesislerinde çalışan işçilerinin tazminatlarını ödeyemedikleri ve kapatamadıkları için teşvikli bölgelere taşınma işlemini de gerçekleştiremiyorlar.

Bu durum, emek yoğun sektörlerde faaliyet gösteren firma ve fabrikaların, işsizliğin nispeten daha fazla olduğu Doğu ve Güneydoğu bölgelerine taşınmasının önünde başka bir engel teşkil etmekte ve mevcut sanayinin Anadolu'ya yayılmasını da zorlaştırmakta. Çalışma hayatının temel problemlerinden olan kıdem tazminatı sorunun çözümü için öne çıkan formülse, 2003 yılında yasada yerini bulan kıdem tazminatı fonu.