Gaz devi Rusya’nın geleceği Ukrayna’da kaya gazında

Serdar İSKENDER / Dr. Mak. Yük. Müh.

Petrol ve doğalgazın alternatifi olarak son dönemde sıkça gündeme gelen kaya gazı, yerin yüzlerce metre altındaki küçük taneli kayaların gözeneklerinde bulunan doğal gazdır. Yerin 3-4 bin metre altına kadar sondaj yapılıyor, kaya gazına ulaşıldığında yatay sondaja geçilerek, sondaj yatay olarak kilometrelerce ilerliyor. Daha sonra su, kum ve kimyasal karışımı, basınçla kayaların içine enjekte edilerek kayalar parçalanıyor. Böylece, kayaların gözenekleri içerisinde bulunan gaz veya petrol taneciklerinin açığa çıkarak yeryüzüne ulaşması sağlanıyor. Kaya gazının bulunduğu bir ton kayaçtan, ortalama 60 litre gaz elde edilebiliyor.

Petrol ve doğalgaz oluşturmuş kayaların bünyesindeki gazın üretilebilirliği, 1973 petrol krizinden sonra gündeme geldi. Son yıllarda petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki artışlarla birlikte kaya gazı, bu iki tükenir fosil kaynağa alternatif olarak öne çıkmaya başladı. 2012 yılı itibariyle dünyada, kaya gazı bulmak için 15 bin 500 kuyu açılmıştır. Bu kuyuların 10 tanesi ABD dışındadır. ABD’nin, son on yılda yaptığı çalışmalar sonucunda, Texas’ta, 2010 yılında 51 milyar metreküp doğalgaz ürettiği biliniyor. Ülkemizin yıllık doğalgaz kullanımının 45 milyar metreküp seviyelerinde olduğu düşünüldüğünde, ABD’de 51 milyar metrekebün üzerine çıkan kaya gazı üretiminin önemi ortaya çıkmaktadır. ABD’de, kaya gazı çıkarma, işletme ve depolamasında 12 bin kişi istihdam ediliyor. Önümüzdeki 20 yılda kaya gazının dünya enerji piyasalarında köklü değişiklikler yapması bekleniyor.

ABD’nin üretip, dünyaya pazarlamaya başladığı kaya gazı, dünyanın en büyük gaz ihracatçısı Rusya’yı tehdit etmeye başladı. 2000’lerde başlattığı kaya gazı çalışmalarıyla bugün kaya gazı ihracatçısı durumuna gelmiş olan ABD’de, bin metreküplük gazın fiyatının 100 doların altına indiği söyleniyor. Rusya’nın devlet şirketi Gazprom’un, ülkelerarası rekabeti engellemek ve stratejik açıdan doğalgaz satış fiyatlarını gizli tutmaya çalışmasına rağmen Avrupa ve Türkiye’ye doğal gazın bin metreküpünü ortalama 350 dolardan sattığı tahmin ediliyor. Kaya gazının doğalgaza yeni bir alternatif olarak ortaya çıkması, Avrupa Birliği (AB) ve Rusya arasında sorunlar yaşanması neden olmaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri doğalgaz da Rusya’ya bağımlıdır. Buna karşılık, doğalgaz Rusya’nın en önemli ve temel ekonomik girdisidir. AB doğalgazını Rusya’dan almaktadır. Rusya ise, doğalgaz satarark elde ettiği gelirle, dünya genelindeki etkinliğini artırmaktadır. Rusya, herhangi bir nedenle AB’ye doğalgaz satamazsa ya da doğal gaz satışlarında ciddi oranlarda düşüş olursa Rus ekonomisi kriz içerisine girebilir.

Kaya gazı rezervi bakımından Avustralya, Brezilya, Arjantin, Polonya, Ukrayna, Türkiye ve Çin önemli ülkeler arasında bulunuyor. Özellikle, Doğu Ukrayna’da zengin kaya gazı yatakları olduğu biliniyor. Donets-Dinyeper Havzası’nın kaya gazı açısından zengin yataklara sahip olduğu, Chevron, ExxonMobil ve Shell tarafından tespit edilmiştir. Bu kaynaklardan en önemlisi olan Doğu Ukrayna’daki Dinyeper havzasındaki yataklarla ilgili a Ocak 2013’te Davos’ta, Ukrayna Devleti ile Shell arasında 50 yıllık petrol üretme anlaşması imzalanmıştı. Nüfusunun yüzde 75’i Rus’lardan oluşan Doğu Ukrayna’da ki kaya gazının çıkarılarak, Avrupa’ya satılması Rusya’yı zor durumda bırakacaktır. Doğu Ukrayna’ya giren Rus tanklarını bir de bu açıdan değerlendirmek yerinde olacaktır.
Rusya’nın ekonomik çıkarları ve geleceği açısından, Doğu Ukrayna kritik konumdadır. Bu denklemde Rusya, Doğu Ukrayna’daki kaya gazına el koyarak, kaya gazını çıkaracak teknolojiye sahip olmasa bile, batılı petrol kartellerinin bölgede kaya gazı çıkarmasına engel olmak istemektedir. Bu sayede, Rusya en önemli ekonomik girdisi olan doğal gazın, Avrupa’ya yüksek fiyattan satışını kontrol altında tutabilsin. Gaz devi Rusya’nın geleceği, Doğu Ukrayna’daki kaya gazının elinde.