'Nitelikli' yabancı işçi aranıyor

Serhat ALİGİL

Türkiye yabancı işgücüyle ilgili politikasını yenileyen önemli bir adım attı. 13 Ağustos’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Uluslararası İşgücü Kanunu”, bu alanda yenilikler getirirken, bir dizi tartışma alanı da açtı. Bugün Türkiye’de 80 bin civarında yabancı işçi resmi olarak çalışıyor. Kaçak çalışanların sayısı ise bilinmiyor. Özellikle nitelikli yabancı işgücü vurgusu yapan yeni yasanın temel özelliklerine, Türkiye’de resmi olarak çalışan yabancıların detaylarıyla birlikte bakmakta fayda var.

 * Verilen çalışma izinlerinin detayları neler?

 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın verilerine göre 2015’te 64 bin 547 yabancıya çalışma izni verildi. Bu alanda özellikle 2011’den buyana büyük hareketlilik var. Örneğin 2011’de 17 bin 466 olan çalışma izni sayısı 2014’te 52 bin 403’e yükseldi. Geçen yıl yabancılara verilen çalışma izinlerinin 64 bin 426’sı ‘kısa süreli’, 117’si ise ‘uzun süreli’ izinlerden oluştu. Yine izinlerin 44 bin 994’ü ‘ilk’, 19 bin 553’ü ‘uzatma’ başvuruları sonunda verildi. 2015’te verilen izinlerin yüzde 58,3’ü ‘kadınlar’, yüzde 41,7’si ise ‘erkekler’ için alındı. Ayrıca geçen yılki izinlerin 3 bin 960’ı okuryazar, 1817’si ilkokul mezunu, 6 bin 135’i ortaokul mezunu, 24 bin 693’ü lise mezunu, 5 bin 853’ü yüksekokul mezunu, 20 bin 146’sı üniversite mezunu, 1935’i yüksek lisans ve doktora mezunu kişilere verildi.

 * Geldikleri ülkeler ve çalıştıkları sektörler hangileri?

 Ülke açısından ilk sırada Gürcistan var. Geçen yıl bu ülkede vatandaşı 8 bin 524 kişi çalışma izni aldı. Bu ülkeyi 6 bin 23 kişiyle Ukrayna, 4 bin 274 kişiyle Kırgızistan, 4 bin 19 kişiyle Suriye, 3 bin 323 kişiyle Türkmenistan vatandaşları izliyor. Ayrıca yine geçen yıl 1232 ABD, 1299 Almanya, 1227 İngiltere vatandaşı da çalışma izni aldı. Çalışma izni alan kişilerin çalıştıkları sektörlerin başında, 16 bin 825 kişiye ‘ev içi çalışan personel faaliyeti’ var. Bu sektörü 10 bin 501 kişinin çalıştığı ‘konaklama’, 3 bin 57 kişinin çalıştığı ‘gösteri sanatı ve eğlence’, 2 bin 849 kişinin çalıştığı ‘toptan ticaret’ sektörleri izliyor.

 * Uluslararası İşgücü Kanunu’nun kapsamı ne olacak?

 Yeni yasa yabancı işgücüyle ilgili kapsamı genişletiyor. Buna göre çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışan, bir işveren yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya görmekte olan, staj yapmak üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancılar kapsamda yer alıyor. Ayrıca Türkiye’de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan sınır ötesi hizmet sunucusu yabancıları ve yabancı çalıştıran veya çalıştırmak üzere başvuruda bulunan gerçek ve tüzel kişileri kapsıyor.

 * Yabancı işgücü politikalarına kim yön verecek?

 Yabancı işgücü politikalarının belirlenmesi için “Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu” oluşturuldu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı başkanlığında toplanacak kurula AB, Dışişleri, Ekonomi, İçişleri, Kalkınma, Kültür ve Turizm bakanlıkları da temsilci verecek. Ayrıca yeni yasanın uygulamasının tek elden yürütülmesi için Çalışma Bakanlığı bünyesinde Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü oluşturuldu.

 * Yeni çalışma izni süreleri nasıl?

 Çalışma izniyle ilgili başvurunun olumlu değerlendirilmesi halinde yabancılara ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilecek. Bundan sonra ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar izin verilebilecek. Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az 8 yıl kanuni çalışma izni olan yabancılar süresiz çalışma iznine de başvurabilecek. Süresiz çalışma izni olan yabancılar, uzun dönem ikamet izninin sağladığı tüm haklardan yararlanabilecek.

 * ‘Turkuaz Kart’ ilave ne tür haklar sağlayacak?

 Yasanın çalışma izni açısından en dikkat çeken düzenlemesi, özellikle ‘nitelikli işgücü’ çekmek için geliştirilen ‘Turkuaz Kart’ statüsü. Bu kart “Eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Çalışma Bakanlığı’nda belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara verilecek. Turkuaz Kart, ilk 3 yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilecek. Bu süre içinde iptal edilmeyen kart, başvuruyla süresiz hale getirilecek. Bakanlık, geçiş süresi içinde bilgi ve belge talep ederek yabancının aynı nitelikleri sürdürdüğünü ya da artı katma değer sağlayıp sağlamadığını kontrol edebilecek. Bu yabancıların eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına da ikamet izni yerine geçen belge verilecek.

 * Yasanın istisnaları içinde neler var?

 Yasadaki istisna maddelerinden birine göre artık öğrenimini Türkiye’de bir mühendislik ve mimarlık fakültesinde veya yurtdışında ilgili ülke makamları ve Yükseköğretim Kurulu tarafından tanınmış bir fakültede tamamlamış; mühendis ve mimar olmuş yabancılar proje bazlı ve geçici süreyle çalışma izni alarak bu mesleklerini icra edebilecek.

 * Süre uzatma sistemi nasıl değişti?

 Yeni yasayla normal çalışma izinleri için uzatma sistemi de değişti. Buna göre uzatma başvurusu, çalışma izni süresinin dolmasına 60 gün kalmasından itibaren ve her durumda çalışma izni süresi dolmadan yapılması gerekiyor. Bu süre dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları ise reddedilecek. Önceki yasada bir çalışma izninin uzatılması için sürenin bitiminden itibaren en geç 15 gün içinde uzatma başvurusunda bulunulması gerekiyordu.

 * Kaçak yabancı işçinin cezası ne oldu?

 Yeni yasa çalışma izni olmaksızın işçi olarak çalışan ve bu kişileri çalıştıranları yönelik cezaları artırıyor. Buna göre çalışma izni olmadan çalışan yabancıya kesilen ceza 881 liradan 2 bin 400 liraya yükseltildi. Çalışma izni olmaksızın kendi adına bağımsız iş yapan yabancıya ise 4 bin 800 lira ceza kesilecek. Bu tür işçi çalıştıran işverenlere her bir yabancı için 6 bin lira ceza verilecek. Bu cezanın yanı sıra SGK ayrıca ceza kesecek. Kanunda öngörülen bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen bağımsız ve süresiz izinle çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için ayrıca 400 lira ceza verilecek. Bu cezalar fiillerin tekrarı halinde bir kat artırılarak uygulanacak.

 'İki yönlü sorun oluşacak'

 Yeni yasayı tasarı döneminde eleştiren kişilerden biri olan ve mütekabiliyet vurgusu yapan Doç. Dr. Aziz Çelik, şunları söylemişti: “Yasa kalifiye göçmen işgücünün istihdamı konusunda denetimi gevşetiyor, meslek örgütleri ve sendikaları sürecin dışına itiyor. Böylece iki yönlü bir sorun ortaya çıkıyor: Bir yandan kalifiye göçmen işgücü ile yerli işgücü arasında rekabet artıyor ve yerli işgücü dezavantajlı durumu geliyor. Öte yandan göçmen işgücü de eşit işlem ilkesi temelinde ve ayrımcılık yasağına karşı yeterince korunamıyor.” Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Başkanı Emin Koramaz da, düzenlemeyi kendi meslektaşları açısından yorumlamıştı: “Sınır ötesi hizmet sunumu kavramının içeriği genişletilerek mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin, yurtdışından vergiden muaf ve kontrolsüz biçimde alınması sağlanacaktır. Akademik ve mesleki yeterliliğini kanıtlamayan, diploma denkliği aranmayan yabancı ülke çalışanları ‘nitelikli işgücü’ sayılacak, kanıtlayan yurttaşlarımız ise ‘ara eleman’ konumuna itilecektir.”

 Özyiğit: Rekabet kabiliyeti artacak

 Yeni yasayı tasarı döneminde eleştiren kişilerden biri olan ve mütekabiliyet vurgusu yapan Doç. Dr. Aziz Çelik, şunları söylemişti: “Yasa kalifiye göçmen işgücünün istihdamı konusunda denetimi gevşetiyor, meslek örgütleri ve sendikaları sürecin dışına itiyor. Böylece iki yönlü bir sorun ortaya çıkıyor: Bir yandan kalifiye göçmen işgücü ile yerli işgücü arasında rekabet artıyor ve yerli işgücü dezavantajlı durumu geliyor. Öte yandan göçmen işgücü de eşit işlem ilkesi temelinde ve ayrımcılık yasağına karşı yeterince korunamıyor.” Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Başkanı Emin Koramaz da, düzenlemeyi kendi meslektaşları açısından yorumlamıştı: “Sınır ötesi hizmet sunumu kavramının içeriği genişletilerek mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin, yurtdışından vergiden muaf ve kontrolsüz biçimde alınması sağlanacaktır. Akademik ve mesleki yeterliliğini kanıtlamayan, diploma denkliği aranmayan yabancı ülke çalışanları ‘nitelikli işgücü’ sayılacak, kanıtlayan yurttaşlarımız ise ‘ara eleman’ konumuna itilecektir.”