Bireysel emeklilikte vergi konuları

Geçtiğimiz haziran ayında çıkan 6327 sayılı Kanun'la, bireysel emeklilik sistemiyle ilgili köklü değişiklikler yapılmıştır. Bireysel emeklilik sisteminde yapılan yapısal değişiklikler vergi düzenlemelerinin de değiştirilmesini gerektirmiş, bu çerçevede birçok vergi kanununda yeni düzenlemeler yapılmıştır.
Gelir İdaresi Başkanlığı'nca yayımlanan 23.10.2012 tarih ve 85 sayılı Gelir Vergisi Sirküleri'yle, 6327 sayılı Kanun'la yapılan düzenlemelere ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Bu makalede, bireysel emeklilik sisteminin çeşitli yönleriyle vergilemesine ilişkin açıklamalar özetlenmiştir.

1. Genel olarak yasal düzenleme

13.06.2012 tarih ve 6327 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'la;

- Bireysel emeklilik ve sigortacılık sistemine ilişkin değişiklikler yapılmış,

- Bu düzenlemelere paralel olarak, çeşitli vergi kanunlarında değişiklikler yapılmıştır.
Kanunla, bireysel emeklilikte bir süredir uygulanan teşvik sisteminin yerine, sistemdeki katılımcıların doğrudan devlet katkısı yöntemi ile daha etkin şekilde teşvik edilmesi hedeflenmiştir.

Yeni yapılan düzenlemelere göre;

- İşveren tarafından ödenenler hariç, katılımcı adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarının %25'ine karşılık gelen tutar, devlet katkısı olarak hesaplanacak ve devlet bütçesine konulan ödenekten ilgili hesaba ödenecek,

- Devlet katkısı, katkı payı ödemelerinden ayrı olarak takip edilecek ve Müsteşarlıkça belirlenen yatırım araçlarında yatırıma yönlendirilecek,

- Katılımcılardan;

a) En az 3 yıl sistemde kalanlar devlet katkısı ve getirilerinin %15'ine,
b) En az 6 yıl sistemde kalanlar devlet katkısı ve getirilerinin %35'ine,
c) En az 10 yıl sistemde kalanlar devlet katkısı ve getirilerinin %60'ına,
d) Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat veya malûliyet nedeniyle ayrılanlar devlet katkısı ve getirilerinin tamamına,
hak kazanacaklar,

- Devlet katkısı ve getirilerinden hak kazanılan tutarlar sistemden ayrılma veya emeklilik durumunda katılımcıya ödenecek,

- Hak kazanılmayan tutarlar genel bütçeye gelir kaydedilecektir.

2. Elde edilen gelirlerde istisna uygulaması

- Türkiye'de kain ve merkezi Türkiye'de bulunan sigorta şirketlerince tek primli yıllık gelir sigortalarına ilişkin yapılan ödemelerin tamamı gelir vergisinden istisnadır.

- Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlara yapılan ödemeler, Türkiye'de kain ve merkezi Türkiye'de bulunan diğer sigorta şirketlerinden on yıl süreyle prim ödeyenlere yapılan ödemeler ile bireysel emeklilik sistemi veya şahıs sigortalarından vefat, maluliyet ve tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelere ilişkin istisna uygulamasına 29.08.2012 tarihi itibarıyla son verilmiştir.

3. Menkul sermaye iradının tespiti

6327 sayılı Kanun'la Gelir Vergisi Kanunu'nun 75'inci maddesinde yapılan değişiklikle irat tutarı yeniden tanımlanmış, maddeye eklenen fıkra hükmüyle de irat tutarının nasıl hesaplanacağı belirlenmiştir.

Gelir İdaresi'nce yayımlanan sirkülerde yapılan açıklamaya göre irat tutarı;

- Şahıs sigortaları kapsamında yapılan ödemelerde varsa fesih ve iştira kesintisi indirilmeden önceki birikim tutarından, yatırıma yönlendirilen tutar indirilerek,

- Bireysel emeklilik sistemi kapsamında yapılan ödemelerde ise hak kazanılan devlet katkısı ve getirileri dahil ödemeye konu toplam birikim tutarından, (varsa ertelenmiş giriş aidatı indirilmeksizin) ödenen katkı payları ve devlet katkısının hak edilen kısmı indirilerek hesaplanacaktır.

Sirkülerde ayrıca;

- Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılara emeklilik şirketleri tarafından yönetim gider kesintisi iadesi, katkı payı ödemesi ve benzeri şekilde gerçekleştirilen ve birikim tutarına dahil edilmesi gereken bonus ödemeleri ile gecikme cezalarının, irat olarak kabul edilmesi gerektiği,

- Dövize endeksli birikimli hayat sigortalarında, irat tutarının hesaplanmasında anapara kur farklarının irat tutarına dahil edileceği, yatırıma yönlendirilen tutarın tespitinde yatırıma yönlendirme tarihindeki kurun esas alınması gerektiği,

- Bireysel emeklilik sistemindeki katılımcının bir emeklilik şirketi nezdindeki bireysel emeklilik sözleşmesine ilişkin birikimlerini diğer emeklilik şirketine veya aynı emeklilik şirketinde diğer bir sözleşmeye aktarması halinde, birikimlerin devredildiği yeni emeklilik şirketinden ayrılmaya veya birikimlerin devrolunduğu sözleşmenin sona erdirilmesine bağlı olarak yapılan ödemelerde, her bir emeklilik şirketi nezdindeki birikimler içinde yer alan katkı payı ve irat tutarlarının ayrı ayrı hesap edilerek toplam katkı payı ve irat tutarının hesaplanması gerektiği, belirtilmiştir.

4. Gelir vergisi tevkifatı uygulaması

6327 sayılı Kanun'la, bireysel emeklilik sistemi ve tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile sigorta şirketleri tarafından yapılan ödemelerde stopaj uygulaması yeniden düzenlenmiştir. Yeni düzenlemeyle bu kurumlarca yapılan toplam ödemenin değil sadece gelir tutarının stopaja tabi olması öngörülmüştür.

Sirkülerde gelir vergisi tevkifatı uygulaması genel olarak açıklanmış, yıllık gelir sigortası ödemelerinde ve programlı geri ödemelerde tevkifat uygulaması açıklanmış, ayrıca;

- 29.08.2012 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren değişiklik uyarınca, tevkifata tabi irat tutarlarına herhangi bir istisna uygulanmasının söz konusu olmadığı,

- Katılımcı tarafından hak kazanılmaması nedeniyle devlet katkılarının ve bunlara isabet eden irat tutarlarının Hazine'ye geri ödenmesi durumunda, söz konusu devlet katkısı tutarlarına isabet eden irat tutarları üzerinden tevkifat yapılmayacağı,
belirtilmiştir.

5. İşverenler tarafından ücretliler adına ödenen katkı paylarının ticari kazancın tespitinde indirimi

Gelir İdaresi tarafından yapılan açıklamalara göre, 6327 sayılı Kanun'la Gelir Vergisi Kanunu'nun 40'ıncı maddesinin birinci fıkrasının (9) numaralı bendinde yapılan değişiklik sonrasında;

- İşverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, ücretle ilişkilendirilmeksizin, ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilebilecektir.

- Bu kapsamda indirim konusu yapılabilecek tutarın toplamı, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır.

- Gerek işverenler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, gerekse Gelir Vergisi Kanunu'nun 63'üncü maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendi kapsamında indirim konusu yapılacak şahıs sigortaları prim ödemelerinin toplam tutarı, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15'ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını da aşamayacaktır.

- Hem işveren tarafından bireysel emeklilik sistemine katkı payı ödenmesi hem de ücretli tarafından şahıs sigortalarına prim ödemesinin bulunması ve bunların toplam tutarının yukarıda belirtilen sınırı aşması halinde, indirimin öncelikli olarak ücret matrahının tespitinde mi yoksa ticari kazancın tespitinde mi yapılacağı konusu taraflarca, mükerrer indirime izin verilmeksizin, serbestçe belirlenebilecektir.
 
6. Ödenen katkı paylarının vergi matrahının tespitinde indirim konusu yapılması
Gelir İdaresi açıklamalarına göre;

- 01.01.2013 tarihinden itibaren, ücretliler için vergiye tabi ücret matrahının; yıllık beyanname veren mükellefler için vergi matrahlarının tespitinde bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları indirim konusu yapılamayacaktır.

- 01.01.2013 tarihinden tarihten önceki vergilendirme dönemlerine ilişkin olarak ücretliler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları sadece ilgili vergilendirme dönemi itibarıyla vergiye tabi ücret matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecektir. Yıllık beyanname veren mükellefler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları ise 2012 takvim yılına ilişkin olarak verilen yıllık beyannamede gelir vergisi matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecektir.