25 soruda iş sağlığı ve güvenliği (1)

Celal ÖZCAN - PwC Türkiye İş ve Sosyal Güvenlik Hizmetleri Kıdemli Danışmanı

Kamuoyunda uzun zamandır tartışılan ve işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenleyen İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (İSGK) 30 Haziran 2012'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu kanunla işverenlere önemli yükümlülükler getirilirken, çalışanlara da bazı yeni haklar verilmektedir. Makalemizde işverenler ve çalışanlar açısından önem taşıyan hususlar 25 soruda cevaplandırılmaya çalışılacaktır.
Soru-1: İSGK hangi işyerlerine ve kimlere uygulanacaktır?
İSGK, kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacaktır.
Soru-2: İSGK'da hangi faaliyetler ve kişiler kapsam dışında tutulmuştur?
a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı'nın faaliyetleri,
b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri,
c) Ev hizmetleri,
ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar,
d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri,
İSGK kapsamında dışında olup, bu faaliyetlere ve kişilere kanun uygulanmayacaktır.
Soru-3: İSGK'ya göre hangi haller iş kazası ve meslek hastalığı sayılacaktır?
İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olaylar iş kazası olarak kabul edilmektedir.
Yine, mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıklar da meslek hastalığı sayılacaktır.
Soru-4: İSGK ile işverenlere hangi yükümlülükler getirilmektedir?
İSGK ile işverenlere;
- Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmaların yapılması, (Md.4/1-a)
- İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığının izlenmesi, denetlenmesi ve uygunsuzlukların giderilmesi, (Md.4/1-b)
- İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin görevlendirilmesi, (Md.6/1)
- Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarının karşılaması, (Md.6/1-b)
- İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonun sağlanması, (Md.6/1-c)
- Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirlerin yerine getirilmesi, (Md.6/1-ç)
- Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanların ve bunların işverenlerinin bilgilendirmesi (Md.6/1-d)
- İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının hak ve yetkilerinin, görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanmaması, (Md.8/1)
- İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işyeri sağlık ve güvenlik biriminin kurulması, (Md.8/6)
- İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılması veya yaptırılması, (Md.10/1)
- İş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasının sağlanması, (Md.10/4)
- Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardımla ilgili kanunda sayılan yükümlülüklerin yerine getirilmesi, (Md.11)
- Ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda çalışanların tahliyesine ilişkin önlemlerin alınması (Md.12)
- İş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydının tutulması, gerekli incelemelerin yapması, bunlar ile ilgili raporların düzenlenmesi, (Md.14/1-a)
- İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veya çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayların incelenerek bunlarla ilgili rapor düzenlenmesi (Md.14/1-b)
- İş kazalarının kazadan sonraki üç iş günü içinde SGK'ya bildirmesi (Md.14/2-a)
- Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde SGK'ya bildirilmesi (Md.14/2/b)
- Sağlık hizmeti sunucularının kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaların en geç on gün içinde SGK'ya bildirilmesi, (Md.14/4)
- Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarının sağlanması, (Md.15/1-a)
- Çalışanların işe girişlerinde, iş değişikliğinde, iş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde, işin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasının sağlanması, (Md.15/1-b)
- Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacakların, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılmaması (Md.15/2)
- İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla çalışanların ve çalışan temsilcilerinin bilgilendirilmesinin sağlanması (Md.16)
- Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almalarının sağlanması (Md.17/1-7)
- İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda çalışanların ve çalışan temsilcilerinin görüşlerinin alması ve katılımlarının sağlanması, (Md.18)
- Çalışanlar arasında yapılacak seçim veya seçimle belirlenemediği durumda atama yoluyla çalışan temsilcisinin görevlendirilmesi (Md.20/1),
- Görevlerini yürütmeleri nedeniyle, çalışan temsilcilerinin ve destek elemanlarının haklarının kısıtlanmaması ve görevlerini yerine getirebilmeleri için gerekli imkânların sağlaması, (Md.20/4)
- Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere iş sağlığı ve gevenliği kurulunun oluşturulması ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarının uygulanması, (Md.22)
- Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde yönetimin, iş sağlığı ve güvenliği konusunda koordinasyonu sağlaması ve işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirlerin alınması için işverenlerin uyarılması, uymayan işverenlerin Bakanlığa bildirilmesi (Md.23/2)
- İşin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerinin ödenmesi veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak kaydıyla meslek veya durumlarına göre başka bir iş verilmesi (Md.25/6),
- İşletmeye başlanmadan önce, büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri için, işyerlerinin büyüklüğüne göre büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlanması, (Md.29)
- Kanunun 30'uncu maddesi uyarınca Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerde belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesi,
şeklinde çok sayıda yükümlülük öngörülmüştür.
Soru-5: İSGK'da belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde işverenlere ne kadar idari para cezası uygulanacaktır?
İSGK'da belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya geç yerine getirilmesi halinde 1.000 TL ila 80.000 TL arasında idari para cezası uygulanacaktır. Bazı cezalar aykırılığın devam ettiği için her ay için ayrı ayrı uygulanacaktır.
Soru-6:İSGK'ya göre işyerleri nasıl sınıflandırılacaktır?
İSGK'da, "Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli" şeklinde tanımlanmıştır.
Buna göre, iş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyerleri "az tehlikeli", "tehlikeli" ve "çok tehlikeli" şeklinde sınıflandırılacaktır.
İşyeri tehlike sınıfları; 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 83'üncü maddesine göre belirlenen Kısa Vadeli Sigorta Kolları Prim Tarifesi'de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü'nün başkanlığında ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile tespit edilecektir.
Ancak, işyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınacaktır.